Formation of imaginations on the unique landscape of the universe in the preparation of future teachers of physics

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-230-239 
Academic Research, Uzbekistan 234 www.ares.uz 
6 
Kalibrovka
bozon 
Graviton(?) 
Foton 
Oraliq(
) 
bozonlar 
Glyuonlar 
7 
Ta‘sir ob‘yekti 
Massaga ega 
jismlar 
Elektr zaryadi 
Barion, 
leptonlar 
kvarklar 
Jadvalda keltirilganidek, ta‘sir kuchi potensial energiyadan birinchi tartibli hosila 
sifatida qaralganligidan 
2
r
c
r
U
F





masofa kvadratiga teskari mutonosiblik 
qonuniyatiga bo‗ysunishini ko‗ramiz. Kuchsiz ta‘sirlashuv kuchi ifodasida Fermi 
doimiysi yoki to‗rt fermionli kuchsiz ta‘sirlashuv doimiysi
3
49
10
m
J
G
F



ga teng 
bo‗lib, 
c
G
F

/
masofaning kvadrati o‗lchamiga ega. Agar 
1


c

deb qaralsa 
2
5
/
10
M
G
F


ifodaga ega bo‗lamiz, bu yerda 
-protonning massasi. Formuladagi -
neytroning yo‗qolish yoki antineytronning tug‗ilish operatori; 
̅ elektronning 
tug‗ilish 
(pozitronning 
yo‗qolish) 
operatori, 
neytrinoning 
yo‗qolish(antineytrinoning tug‗ilish) operatorini ifodalaydi. 
̅ kuchsiz nuklon, 
̅ kuchsiz lepton toklari deb yuritiladi. Keltirilgan jadvalda kuchli ta‘sirlashuv 
ifodasidagi doimiylik 
⁄ ,
. Jadval va rasmlardan 
ko‗rinadiki yadroviy tortishuv kuchlari masofa ortishi bilan elektromagnit 
ta‘sirlashuvga qaraganda juda tez kamayadi. Masalan
masofada bu 
ta‘sirlashuvlar nisbati 
 
400
3
2
.
10
10
exp




e
D
U
U
mag
el
yadro
ga teng ya‘ni yadroviy ta‘sirlashuv 
juda kichik. Bundan tashqari kuchsiz ta‘sirlashuvning kuchli ta‘sirlashuvga nisbatan 
taqriban 1000 marta sekinroq kechishini ham esdan chiqarmaslik kerak. 
Ta‘sirlashuvlarning yana bir xarakteristikasi sifatida zarralarning muhitdagi erkin 
yugirish masofasi qaraladi. Masalan kuchli ta‘sir zarrachasi bo‗lgan adronlarni bir 
necha santimetr qalinlikdagi temir qatlamida ushlab qolish mumkin, lekin neytrino 
bir necha milliard kilometr qalinlikdagi temir qatlamida birorta atom bilan 
to‗qnashmasdan o‗tib ketishi mumkin. Kuchsiz ta‘sirlashuvlarning radiusi barcha 
ta‘sirlashuvlar ichida eng kichigi hisoblanadi. Shunga qaramasdan agar og‗ir 
zarralarning saqlanish qonuni amal qilmaganda edi 0,001sek ichida koinotdagi barcha 
moddalar elektron va neytrinolarga parchalanib ketar edi. Kuchsiz ta‘sirlashuv 
gravitatsion ta‘sirdan tashqari barcha ta‘sirlarga nisbatan kichik bo‗lsada, tabiatda 
muhim rol o‗ynaydi, quyoshdagi termayadro reaksiyalarining tashkil etuvchi qismi 
hisoblanadi. E.Fermi kuchsiz ta‘sirlashuvni ―Agar saqlanish qonunlari asosidagi 

---