ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-230-239
Academic Research, Uzbekistan 233 www.ares.uz
fazoning egrilanishi sifatida qarashga olib keladi. Olamning yagona fizik manzarasini
yaratish uchun ko‗plab olimlar gravitatsiya va elektromagnetizmni bir xil tenglamaga
keltirishga urindilar. Bu borada Eynshteynning 1925-yildan
to umrining oxirigacha
olib borgan tadqiqotlari muhim ahamiyatga ega. Bu tadqiqotlar kutilgan natijalarni
bermasada, aynan shu tadqiqotlar sababli zamonaviy
kosmologiya-koinotning
tuzilishi va evolyutsiyasi haqidagi fan asoslari shakllandi. 1922-yilda A.Fridman
Eynshteyn gravitatsion tenglamasini yechish orqali nostatsionar, ya‘ni
kengayuvchi
koinot modelini taklif etdi va bu g‗oya 1927-yilda E.Xabblning ―Qizilga siljish‖
effektini kashf etishi bilan isbotlandi. Eynshteyning maqsadini amalga oshirishga
polshalik fizik T.Kalutsa yaqin keldi. U xuddi
fazo va vaqt geometriyasi
gravitatsiyani
tushuntirganidek
elektromagnetizmni
maydon
nazariyasining
geometrik talqiniga kiritishga urindi. Bu holda to‗rt o‗lchamli fazo va vaqtga
beshinchi o‗lcham sifatida elektromagnetizm o‗ziga
xos gravitatsiya holatida
kiritiladi.
XX asrning birinchi yarmiga kelib tabiatda kuchsiz va kuchli ta‘sirlashuvlar
mavjudligining aniqlanishi Olamning yagona fizik manzarasi haqidagi tasavvurlarni
tubdan o‗zgartirdi. Hozirgi kunda tabiatda ma‘lum bo‗lgan to‗rtta fundmental
ta‘sirlashuvning asosiy xarakteristikalari va ularning qiyosiy tahlil natijalari quyidagi
1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval
№
Fundamental
ta‘sirlar
Asosiy
parametrlar
Gravitasion
ta‘sir
Elektromagnit
ta‘sir
Kuchsiz ta‘sir
Kuchli ta‘sir
1
Ta‘sir
doimiysi
2
Ta‘sir radiusi
3
Ta‘sir
potensiali
?
4
Ta‘sir kuchi
√
̅ ̅
5
Ta‘sir
davomiyligi
Oniy (?)
