G. A. Ergasheva Kichik yoshdagi bolalarni

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил №2)
ISSN 2181-1709 (P)
134
Education and innovative research 2021 y. №2
mashqlarning insonning biologik mohiyatiga: uning sog‘lig‘iga, jismoniy 
rivojlanishiga, morfofunktsional tuzilishiga ta’sirini isbotlashning alohida 
zarurati bo‘lmasa, demak uning ma’naviyat rivojiga ta’siri maxsus tushuntirish 
va isbotlarni talab qiladi.
Aniq aytish mumkinki, hozirgi paytda ta’limga bo‘lgan xohish juda 
kuchli, chunki u hech qachon ko‘rsatilmagan va har yili bu keskinlik oshib 
bormoqda. Hayotning o‘zi, muqarrar, halokatli tarzda, har bir kishini bilim va 
tushuncha bilan qurollanishiga undaydi. Shuning uchun, yashash, atrofdagi 
shov-shuvlarga moslashish uchun sizga faoliyatning turli sohalarida, shu 
jumladan jismoniy tarbiya bo‘yicha keng ko‘lamli bilimlarni mustaqil 
ravishda o‘zlashtirish uchun ma’lum ko‘nikmalar kerak, bu sog‘liqni saqlash 
uchun juda muhimdir - natijaga erishish uchun asos. har qanday faoliyat turi. 
Ta’lim umuman shaxsni maqsadli, har tomonlama rivojlantirish 
vazifalarini hal qiladigan pedagogik tizim sifatida qaraladi. Jismoniy tarbiya 
bu ma’noda uning tarkibiy qismi sifatida istisno emas. Jismoniy madaniyatni 
rivojlantirishga oid bir qator tushunchalarda ta’lim masalalariga alohida e’tibor 
qaratilgan, ammo odamlarning jismoniy madaniyatga bo‘lgan munosabatini 
tubdan o‘zgartirish, uning ulkan milliy va shaxsiy insoniy qadriyatlarini 
anglash zaruriyati tobora ko‘proq tasdiqlanmoqda. Jismoniy madaniyat, 
shaxsiyat, uni amalda amalga oshirishning «texnikasini» ishlab chiqish va 
yosh avlodning jismoniy tarbiyasi va tarbiyasida hal qiluvchi tushunchani 
anglash vaqti keldi, chuqur bilim va e’tiqodlarga asoslangan ongni maqsadli 
shakllantirish va mustahkamlash va doimiy ravishda g‘amxo‘rlik qilish kerak. 
sog‘lig‘ingiz haqida. Bunday holda, majburiy ta’limdan boshlab, jismoniy 
tarbiyani uzluksiz amalga oshirish g‘oyasini hayotga tatbiq etish, odamni 
o‘z sog‘lig‘iga g‘amxo‘rlik qilishni o‘rgatish, hayot faoliyati davomida 
ushbu faoliyat sohasida o‘zo‘zini tarbiyalash bilan shug‘ullanish muhimdir. 
Shunday qilib, ushbu mavzuning dolzarbligi shubhasizdir. «Yuklash» 
jismoniy mashqlarda ular tanaga bo‘lgan ta’sirning kattaligini, shuningdek, 
engib o‘tilishi mumkin bo‘lgan ob’ektiv va subektiv qiyinchiliklar darajasini 
chaqiradilar. Boshqacha qilib aytganda, bu atama birinchi navbatda degan 
ma’noni anglatadi ta’sirning miqdoriy o‘lchovi jismoniy mashqlar. Yuk 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tananing «ishchi potensiali» (energiya manbalari) va 
charchoqning sarflanishi bilan bog‘liq. 
Ikkinchisi muqarrar ravishda dam olish bilan bog‘liq bo‘lib, uning 
davomida tiklanish jarayonlari yuk tufayli yuzaga keladi. Shunday qilib, 
yuk charchoqdan tiklanish va samaradorlikni oshirishga olib keladi. Yukning 
ta’siri uning hajmi va intensivligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri proportsionaldir. Agar 
biz alohida jismoniy mashqlarni muayyan ta’sir qiluvchi omil sifatida ko‘rib 
chiqsak, unda tushuncha yuk hajmi bilan bog‘liq ta’sir qilish davomiyligi uning 
«vaqtdagi uzunligi», bajarilgan jismoniy ishlarning umumiy hajmi va shunga 

---

Образование и инновационные исследования (2021 год №2)
ISSN 2181-1717 (E)
http://interscience.uz 
135
o‘xshash parametrlar. «Shiddatlilik» bir xil yuk xarakterlanadi ta’sir kuchi 
har bir daqiqada, funktsiyalarning intensivligi, bir martalik kuch sarflash va 
hokazo. Bir nechta jismoniy mashqlarning umumiy yukikamroq darajada va 
mashg‘ulot jarayonida yuk doimiy (doimiy) yoki intervalgacha (intervalgacha) 
bo‘ladimiyo‘qmi. Jismoniy tarbiya usullarining ajralmas qismi sifatida dam 
olish passiv (nisbiy tinchlik, faol vosita etishmasligi) va faol (charchoqni 
keltirib chiqarganidan tashqari boshqa faoliyatga o‘tish) bo‘lishi mumkin. 
Muayyan sharoitlarda faol dam olish passivga qaraganda yaxshiroq tiklanish 
samarasini beradi. Ko‘pincha, bu ikkala dam olish shakllari birlashtiriladi va 
yuk qismlari orasidagi intervalning boshida faol dam olish, keyin esa passiv 
dam olish beriladi. Turli xil usullar bilan yuk qismlari orasidagi intervalning 
davomiyligi ta’sirlarning ustuvor yo‘nalishi va tiklanish jarayonlari 
qonunlariga muvofiq belgilanadi. Uchta interval mavjud: oddiy, qattiq va 
ekstremal. U yoki boshqa oraliq yordamida erishilgan ta’sir doimiy emas. 
Bu ma’lum bir usuldan foydalanganda o‘rnatiladigan umumiy yukga qarab 
o‘zgaradi. Boshqa tomondan, berilgan dam olish vaqtlarining xususiyatlariga 
qarab, alohida yukning ham, butun darsning ham ta’siri sezilarli darajada 
o‘zgaradi. Bu borada dam olish vaqtlari jismoniy tarbiya usullarining muhim 
tarkibiy qismi sifatida yuk hisoblanadi va ushbu turdagi intervallarning har 
biri tegishli sharoitlarda zarur va maqbuldir. Shunday qilib, belgilangan yuk 
(uning hajmi va intensivligi parametrlari, takrorlash, o‘zgartirish va dam olish 
bilan kombinatsiyasi), shuningdek dam olish intervallarining xususiyatlari 
jismoniy tarbiya usullarini xarakterlash uchun zarurdir. Muayyan usulning 
o‘ziga xos xususiyatlari ko‘p jihatdan tanlangan yukni va dam olishni tartibga 
solish usulining o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Xulosa Jismoniy 
tarbiya umumiy madaniyatning ajralmas qismidir. Bu nafaqat sog‘liqni 
yaxshilaydi, balki ba’zi tug‘ma va orttirilgan kasalliklarni ham yo‘q qiladi. 
Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish deganda muntazam ravishda jismoniy 
mashqlar bajarish, hayot tarzi va gigiena qoidalariga rioya qilish, tanani 
qotib qolish, quyosh, havo va suvdan mohirona foydalanish kerak. Jismoniy 
madaniyat odamlar va jismoniy va aqliy mehnatga muhtojdir. Ammo bu 
ayniqsa bolalar va o‘smirlar uchun juda zarur, chunki ularning yoshida 
jismoniy rivojlanish va salomatlik uchun poydevor qo‘yiladi. Jismoniy 
tarbiyaning ajralmas qismi bu sport. Musobaqalarda yuqori natijalarga 
erishish uchun mashq qilish va mashqlarni asta-sekin oshirish orqali sport 
bilan shug‘ullanish. Tanaga zarar bermaslik uchun sportchining muntazam 
tibbiy nazorati va o‘z-o‘zini nazorat qilish kerak. Sportga haddan tashqari 
ishtiyoq va jismoniy tarbiya o‘qituvchisi va murabbiyining ko‘rsatmalariga 
rioya qilmaslik ortiqcha ishlarga olib kelishi mumkin, shunda foydali 
narsalar o‘rniga sport faoliyati zararli bo‘ladi. Texnologik inqilob davrida, 
mexanizatsiya va avtomatlashtirish sanoat va qishloq xo‘jaligiga jadal 

---