G. A. Xudoynazarova yuqori molekulyar birikmalar

1.2.Yonuvchi moddalar bilan ishlash qoidalari 
1. Yonuvchi suyuqliklar (efir, benzol, toluol, benzin, spirt, atseton va boshqalar) 
bilan ishlashda juda ehtiyot bo’lish kerak. Ularni ish stolida ko’p miqdorda
saqlash yaramaydi. 
2. Yonuvchi suyuqliklarni ochiq gaz alangasida yoki ochiq elektr plitasida
qizdirishga yo’l qo’yilmaydi. Ularni qizdirish kerak bo’lsa, suv, moy yoki qum 
hammomidan foydalanish zarur.
3. Yonuvchi suyuqliklarni og’zi ochiq idishda qizdirish taqiqlanadi. Ularni 
og’ziga qaytarma sovutgich o’rnatilgan kolbalarda, juda to’latib yubormay
qizdirish kerak. 
4. Laboratoriyada o’t chiqsa, shoshilmasdan, gaz jo’mraklarini bekitish va olovga
yaqin turgan yonuvchi moddalarni uzoqqa olib qo’yish kerak. Agar biror idishdagi 
ozroq suyuqlik o’t olib ketsa, uni adyol yoki asbest qog’oz bilan darhol yaxshilab
o’rash kerak. Agar yonayotgan suyuqlik stol ustiga to’kilsa, uni qum sepib 
o’chirish yoki uning ustiga adyol yopish kerak. Agar alanga o’chmasa, uni o’t
o’chirish asbobi bilan o’chirish va o’t o’chirish komandasiga darhol xabar berish 
kerak. Agar talaba ustidagi kiyim yona boshlasa, bu talabani adyol bilan o’rab,
o’tni o’chirish kerak. 
5. Terisi kuygan talabaning terisini kaliy permanganatning quyuq eritmasi bilan
ho’llash yoki kuyishga qarshi dori surish lozim. 
1.3.Zaharli va o’yuvchi modda bilan ishlash qoidalari 
1. Zaharli va o’tkir hidli moddalar bilan ishlashda ish havoni tortib oluvchi mo’rili 
shkafda bajarilishi kerak. Ishlash oldidan mo’rili shkaf vintilyatorini ishga solib,
shkaf ichidagi havoni doimo tozalab turish zarur. 
2. Zaharli va o’yuvchi moddalarni qo’l bilan ushlash yaramaydi, aks holda, talaba
teri orqali zaharlanishi mumkin. 
3. Metall holidagi simobni to’kib yubormaslik kerak, chunki uning bug’i havoni
zaharlaydi. Simob bilan qilinadigan ish tunuka idish ustida olib borilishi lozim, 
to’kilgan simobni tozalab terib olish, qolgani ustiga oltingugurt sepib qo’yish
zarur.

4. Konstentrlangan sulfat kislotani suyultirish kerak bo’lsa, suvni kislotaga emas,

balki kislotani suvga jildiratib qo’yish kerak, aksincha qilinsa, kislota sachrashi, 
idish esa sinib ketishi mumkin. Terining kislota tegib kuygan joyini oldin juda
ko’p suv bilan yuvib so’ngra soda eritmasi bilan chayish kerak. 

---

4
5. Terining ishqor tegib kuygan joyini oldin suv bilan yaxshilab yuvish, so’ngra 

suyultirilgan sirka kislota bilan chayish kerak.

6. Terining organik moddalarda kuygan joyini ko’p miqdorda organik erituvchilar 
(spirt, benzol) bilan tozalash kerak.
7. Brom bilan ishlashda uni hidlamaslik va undan ko’zni uzoqroqda tutish kerak. 
Brom teriga tushmasligi lozim, chunki u terini juda tez va qattiq kuydiradi.
8. Zaharli va o’yuvchi moddalarni maydalashda ko’zoynak taqib olish va rezina 
qo’lqop kiyish zarur.
9. Zaharli va o’yuvchi moddalar bilan ishlab bo’lgandan keyin qo’lni sovunlab 
yuvish va ish joyini yaxshilab tozalash zarur.
10. Metall holidagi natriyni kerosin ichida saqlash kerak. Uni suvdan ehtiyot qilib 
qog’oz ustida kesish va bu qog’ozni tunuka ustida yoqib borish zarur. Metall
holidagi natriyning qoldiqlarini axlat qutisi yoki boshqa yerga tashlamay, kerosin 
ichida saqlash kerak. Natriyning mayda qoldiqlarini spirtga oz-ozdan solib, eritib
yuborish zarur.
11. Moy hammomi bilan ishda uning haroratini termometr bilan tekshirib turish
kerak. Moyni o’t olish haroratigacha qizdirish yaramaydi. Qizib turgan moy ustiga 
suv tomchisi yoki reaksiya suyuqligi to’kilmasligi zarur, aks holda moy sachrashi
va hatto, yonib ketishi ham mumkin.