G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Yan Amos Komenskiy 
(1592-1670)
Ulli chex pedagogi Ya.A.Komenskiy ashqan bilimlendiriwdin 
klass-sabaq kompleksi biigingi kunde oqiw processin individual- 
lastrnw boymsha amelge asinhp atirgan en tiykargi processlerden 
bolip esaplanadi. Hazirgi waqitta bilimlendiriw processin indivi- 
duallastinw bir qatar belgileri menen ajirahp turadi: har bir 
oqiwshi ushm jeke oz betinshe oqiw kestesin duziw ham qa- 
dagalaw; har bir oqiwshiga oqiw materialin uyreniw ushm toliq 
shart-sharayat jaratip beriw; oz betinshe islew ushm amawli 
didaktikahq materiallardan paydalamw; ozlestiriwi lazim bolgan 
tapsirma ham waziypalardin en kem ham kop mugdarm belgilew; 
oqiw toparlarmin ozara almasiwin tamiyinlew; maslahatshi ham 
sholkemlestiriwshi oqitiwshilardi tanlap aliw ham iskerligin artti- 
riw; oqiwshilardin oqitiwshi menen barliq waqit birgelikte islewin 
jolga qoyiw.
Hazirgi waqitta pedagogikada zamanagoy sabaq tusinigi tez- 
tez tilge almbaqta. Zamanagoy sabaq, oz qanday sabaq? Degen 
soraw tuwihwi tabiyiy. Zamanagoy sabaq sonday sabaq, onda

---

oqitiwshi oqiwshimn bar imkaniyatlarman ustaliq penen payda- 
lamp, omn aqil potencialin iske sahp, rawajlaniwm timiyinleydi.
Sabaq - bilimlendiriwdin tiykargi sholkemlestiriw formasi, ol 
belgili mugdardagi turaqh oqiwshilar sostavi menen sholkemles- 
tiriletugin ham amq maqsetke bagdarlangan didaktikahq tadbir.
Kisiplik tayarhq aldma qoyilgan waziypalar bilimlendiriw 
mazmunina tdmendegi talaplardi qoyadi:
1. H ir tirepleme birkamalliqti tamiyinlewshi uhwma bilim- 
Icndiriw, uliwma kisiplik ham amawh bilimlendiriwdin ozara 
baylanista boliwi.
2. Him, texnika him mideniyat jenislerin bilimlendiriw 
mi/.mutundu siwleleniwi.
3. Uliwma bilimlendiriw pinlerinin kasipke bagdarlanganhgi 
him komplekslik pinler arahq baylanista tamiyinlew.
4. Bilimlendiriw, t&rbiyahq him islep shiganw proeesslerinin 
6zara baylamsqanhgi him ozara bir-birin talap etiwin tamiyinlew.
5. Zamanag6y materiallar, mexanizaeiyalangan him avtomat- 
lastirilgan qurilmalardan paydalan^an halda texnologiyaliq pro- 
cesslerdin izbe-izligi, uzliksizligi him qiwipsizlik texnikasi qi- 
delerine imel qilip, islep shiganw bilimlendiriw mazmumnda turli 
quramuhhqta£i oqiw-islep shiganw waziypalan sipatmda anla- 
tiliwi.
(> Kisiplik bilimlendiriw processinde natiyjeli forma, metod 
him 
iiskcnelerden paydalangan halda bilim ahwshilardm 
erkinligin, d6retiwshiligin, socialhq aktivligin tamiyinlew.
Bugingi kunde innovaciyahq pedagogikahq texnologiyalardin 
teoriyaliq tiykarlann uyreniw him olardi ameliyatqa engiziw 
ziruriyati mashqala bolip qalmaqta, disturiy oqitiw sistemalan oz 
belsendiligin biraz jogaltti, qun sozler jirdeminde oqitiw kutilgen 
nitiyjeni bermey qaldi. Bunin ornina «xabarh oqitiw» talim- 
tirbiya processine k6birek nitiyje bermekte.
Bunnan tisqan, ilim-texnika, texnikamn jiidi tez pat penen 
rawajlumwi nitiyjesinde magliwmatlardin keskin artip bara- 
tirganli^i olardan tilim-tirbiya processinde paydalaniw ushin 
waqittin shegaralanganligi bilim beriw processine texnologiyaliq 
jaqtan jaqinlasiw ziniriyatm keltirip shigarmaqta.

---

Usi munasebet penen universitetler, institutlar, jana tiptegi 
talim-tarbiya mekemeleri - kolledj, akademiyahq liceylerde bilim 
alip atirgan bolajaq qanigelerdi aldingi pedagogikahq tex- 
nologiyalar ham olardin teoriyahq, ameliy tiykarlari menen 
tamsitinw zarurligi bar bolgan hazirgi kunde sabaqhq, qollanba 
ham metodikaliq islenbeler jeterli emesligi sebepli, olardi 
jaratiwga lilken zaniriyat tuwilmaqta.