G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Lui de BrovI 
setke muwapiq bolar edi. Ol jas awladqa
(\ 892-19871 
pannin rawajlamwindagi qiym sharayatlar, 
onm tariyxi ham keleshegi haqqinda tusi­
nikler berip, olar ilimiy bilimge qosimshalar bolip xizmet eter 
edi».
Fizikani oqitiwdin natiyjeliligin arttiriwdin jollannan biri onm 
kasiplik panler menen ozara baylamsi tiykarinda amelge asinw 
bolip tabiladi. Panler araliq baylanis maselesi boymsha bir qatar 
jetekshi metodist ilimpazlar ham ilim izertlewshiler shugillamp, 
6zine say teoriyahq ham ameliy ahmiyetke iye natiyjeler algan. 
Punier araliq baylamstm ahmiyeti, tusinigi haqqmda: A. Bugaev,
A. Belyayeva, A. Glazunov, I. Zverev, P. Kulagin, V. Razumovs- 
kiy, A. Usova siyaqli metodist ilimpazlar tarepinen izertlew 
jumislan dmelge asinl^an. Panler araliq baylamslari boymsha:
B. Mirzahmedov, N. Gofiirov, E. Turdiqulov, A. Xodjabayev 
siyaqli ozbek alimlanmn alip barman jumislan da diqqatqa llayiq.
Fizika oqitiwda integraciya maselesi menen shugillangan rus 
ilimpazi A.V.Tarasov «Sovremennaya fizika v sredney shkole» 
kitabinda «fizika - ruwxiy rawajlangan insanlardi tarbiyalawda 
barhq panlerdin juregi», dep bahalagan. Demek, biigingi fizika 
oqitiwshisi barhq panlerden integrativ bilimge iye boliwi lazim.
Ahmadjon Ibragimovich Boydedayev termodinamika ham 
statistikahq fizika fundamentin logikahq jaqtan tiykarlaw mase- 
leleri menen shugillamp, ahmiyetli maselelerge erisken, arnawli 
sahstirmahhq teoriyasin jana usil menen bayan qiliwdi amelge 
asirgan, Alemnin evolyuciyasin teoriyahq izertlew, akustikamn 
bazi bir maseleleri, uliwma ham joqan bilimlenderew mekeme-
25

---

lerinde fizika oqitiw metodikasmm mashqalalari menen shugil- 
langan.
A. I. Boydedayev iri alim sipatmda uliwma bilimlendiriw 
mektepleri ushm, orta amawli ham kasip-oner kolledjleri ushm, 
joqan oqiw onnlari talabalan ham magistrantlari ushm sabaqliqlar 
ham qollanbalar jaratqan. Sonnan uhwma bilimlendiriw mektep­
leri ushm «Fizika» 7-, 8-, 9-klasslar ushm sabaqhq (P. Habibul- 
laev., A. Bahramovlar menen birgelikte), sonm menen birgelikte 
usi klass oqitiwshilan ushm metodikahq qollanba, joqari oqiw 
orinlan ushm Tabiyat kushleri ham Alem evolyuciyasi, Klas- 
sikahq statistikaliq fizika, Kvant fizika, Kvant statisitikaliq fizika, 
Klassikaliq, statistikaliq ham zamanagoy termodinamika ham t.b. 
qollanbalardi baspdana shigargan.
Rahmatulla Xolmuradovich Mallin Respublikamizda teori- 
yaliq fizikam rawajlandinwda ham jergilikli fizik kadrlardi 
(birinshi nawbette - Joqan oqiw onnlan ushm) tayarlawda 
salmaqh ules qosqan ilimpazlardan esaplanadi. Omn bay ilimiy 
miyrasi - sabaqhq ham qollanbalan mamleketimiz universitetleri 
ham pedagogikaliq joqan oqiw onnlannda teoriyaliq fizikam 
oqitiwda kop jillardan berli xizmet etpekte.
R.X.Mallin 1906-jilda burrngi Qoqan xanhgmin askeriy 
qorgam - Aq Meshitte onerment shanaragmda dunyaga keldi.
1927-jih R.X.Mallin Leningrad (hazirgi Sankt-Peterburg) Po- 
litexnika institutinin fizika-matematika fakultetinin birinshi kur- 
sina qabillandi. Bul jerde om fizikadan ataqli gollandiyali alim -
P.Erenfest, akademik D.V.Skobelcin, ingliz ilimpazi E.Rezerford 
qolmda stajyorhqti otep kelgen akademik P.L.Kapica, ataqli 
Ya.M.Frenkel ham Maks Bomlardin qolmda stajyorliq qilgan 
Yu.B.Xoritonlar oqitti.
R.X.Mallin maydan teoriyasi, elektrodinamika, vektorlar ham 
tenzorlar analizi, fizikanm terminologiya mashqalalarma amalgan 
ilmiy miynetleri tek gana bizin mamleketimizde emes, al sirt el 
ilimpazlan tarepinen ulken itibarga miyassar boldi. Sonnan, omn 
«Vektorlar teoriyasimn elementleri» (1955), «Vektorlar ham 
tenzorlar teoriyasimn formulalan» (1959), «Maydan teoriyasi» 
(1965), «Klassikaliq mikroelektrodinamika» (1975) ham «Klas-
26

---

sikaliq makroelektrodinamika» (1980) siyaqli iri miynetleri menen 
tamsqan usi tarawdm qanigeleri A.S.Kompanec, X.A.Raxmatulin, 
V.l.Rodichev, M.T.Urozboyevlar bul miynetlerge joqan baha 
bergen.
RX.Mallinnin 1952-jili M.D.Yagudayev penen birgelikte 
«Fizikadan ruscha-ozbekcha lugati», 1974-jili E.Nozirov ham 
R.M.Kodifovlar menen birgelikte jazgan «Fizikadan ruscha- 
6zbekcha atamalar lugati» kitaplarm jazip shigiwga qosqan ulesi, 
diqqatqa sazawar boldi.
Fizika-matematika ilimlerinin kandidati, professor, Ozbekis- 
tunda xizmet k6rsetken oqitiwshi Samad Tursunov 1906-jih 20- 
avgustda Qashqaddrya oblasti Shaxrisabz qalasmda tuwildi.
1946-jlh Nizamiy atindagi Tashkent mamleketlik pedagogika 
institutina jumisqa kirip, pensiyaga shiqqanga shekem, yagmy 
1988-jilga shekem usi institutda xizmet qildi, oqitiwshi docent, 
kafedra pro lesson bolip isledi.
S.Tursunov ilmiy jumisi dawaminda talabalarga teren bilim 
beriw, jaqsi q&nige bohp jetilisiwi ushm bar kush gayratin 
ayamadi. Kafedradagi oqitiwshilar menen birgelikte birishilerden 
bohp 6zbek tilinde oqiw qollanbalar jazdi, yamasa rus tilinen 
6zbek tiline awdarma qilip, baspadan shigardi.
Professor Botir Mirzahmedov Mirzarahimovich Ozbekistanda 
«Fizika oqitiw metodikasi» tiykarm jaratqan ulli alim. Omn 
«Fizika oqitiw metodikasmin tiykarlan», «Fizika oqitiw metodi- 
kasman oqiw eksperimenti» ham basqa bir qatar oqiw qollanbalan 
fizika oqitiwdin metodikasmin mashqalalanna arnalgan bolip, 
olardan talabalar, metodistler paydalanbaqta.
Professor B.Mirzahmedov fizikadan adebiyatlardm awdrma- 
shisi sipatinda respbulikamizda tamlgan ilimpaz. Maselen, 
V.G. Razumovskiydin «Razvitiya tvorcheskix sposbnostey ucha- 
shixsya», Kamenskiy him basqalardin «Resheniya fizicheskix 
/iidach» siyaqli 150 b.t. dan artiq qollanbalardi awdargan, bul 
qollanbalar uzaq jillardan berli imeliy ahmiyetin jogaltqan joq.
27

---