G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

3-tajiriybe: elektr deregine tutastmlgan elektr plitkasi ustine 
elektr sultamn qoyamiz.
Oqitiwshi: 
Me ushm qagaz qozgaladi? Dodalaw natiyjesinde - 
juwmaq: qizgan hawa joqariga koteriledi (Arximed mzami 
boymsha issi hawa joqanga koteriledi) ham qagazdi qozgaltadi.
4-tajiriyhe: margancovka untaqlan sahngan suw kolbamn 
astinan qizdiramiz.
Oqitiwshi: 
Ne baqlayrmz? Oqiwshilar suyiqliqtin boyalgan 
bolimi joqariga koterilip, suwdin salqin bolimi tomenge tuse- 
tuginm baqlaydi. Bul baqlawlar boymsha konvekciya haqqmda ne 
ayta alamiz?

---

Oqiwshi: 
Konvekciya - bul jillihq almasiwdm turi bolip, 
bunda jillihq gaz yamasa suyiqliq agimi arqali jetkeriledi.
5-tajiriybe: marganec salingan bir kolbam ozin qizdiramiz, al 
ekinshi kolbam qizdirip atmp aralastirip turamiz.
Oqitiwshi: 
Olar qanday pariqlanadi? Eki jagdayda da 
konvekciya juz beredi. Ne ushm? Dodalawlar natiyjesinde 
oqiwshilar tomendegi juwmaqlarga keledi.
Oqiwshi: 
konvekciyanin eki turi bar: tabiyiy ham majburiy.
Oqitiwshi: 
Qanday ayirmashihqlarda baqladimz?
Oqiwshi:
1
) zattm ozi koshiriledi;
2
) suyiqliq ham gazlarda juz beredi, metallarda bolmaydi;
3) konvekciya juz beriwi ushm om tomennen qizdmwimiz 
kerek.
Oqitiwshi: 
Aynmashiliqlardi dapterinizge jazip aim. Endi 
biz ekinshi sorawdin juwabina keldik: “Ne ushm xanalardi jihtiw 
radiatorlan xana tobesine qunlmaydi?”
Oqiwshi: Xanalardi jihtiw konvekciya natiyjesinde amelge 
asinladi, sonliqtan radiatorlar xanamn salqm bolgan aynalarimn 
tomenine qunladi.
4. Uyge tapsirm a.
Tema: Q atti dene, suyiqliq ham gazlarda jilliliqtin jet- 
keriliwi. Jillihq otkizgishlik ham konvekciya.
5. Jan a temahi bekkemlew.
1. 
Uy terezelerine «fortochka»lar ne sebepten joqargi jagina 
qoyiladi?
152

---

2. Qanday hallarda denelerden bir waqittm ozinde ham 
j i l l i l i q
otkizgishlik ham nurlamw arqali jilliliq uzatiladi?
3. Ne sebepten jamp turgan shirpi shobin uslap turgamnizda 
qol kuymeydi?
4. Kestege qarap qaysi uy jazda salqinraq, qista issiraq bola- 
tugimn aytin: gerbishten islengen uy me yaki betonnan islengen 
uy me?
Sabaq basmda qoyilgan mashqalalar ham tajiriybeler, oqiw- 
shilarda oz betinshe yamasa oqitiwshinin jardemi menen juw- 
maqlar shigariwga imkaniyat beredi, qizigiwshihq oyatadi, oqiw- 
shilardi ozara pikir almasiwga, duns juwmaqlar shigariwga, 
uyrenilgen taza materiallardi bekkemlewge imkaniyat jaratadi. 
Oqiwshilar iyelep atirgan bilimlerinin ahmiyetin ham paydasin 
tusinedi.
interaktiv aktiv shmigiwda qatnasiw ushm oqiwshilardin 
tayarhqlarma ozine tan talaplar qoyiladi, olar shmigiwda aktiv 
qatnasiwi ushm zanir bilimlerdi ozlestirgen, qanm-qatnasqa 
tayarhq, ozara birlikte islesiw, ekrin pikirlew, oz pikirin erkin 
bayan etiw ham qorgay ahw konlikpeleri ham basqalarda ibarat. 
Sabaq waqtm unemli paydalamw zarur shart bohp esaplanadi. 
Bunin ushm zanirli qurallardi duns tanlaw, tayarlaw ham de 
shmigiwlardi alip banwshilar ham olardin waziypalan amq 
belgilengen boliwi lazim. interaktiv usillar menen dastiiriy 
bilimlendiriw usillari arasmda ozine tan panqlar bar bohp, har bir 
oqitiwshi bul pariqlardi sahstinw, olardin bir-birine salistirganda 
abzalhqlari ham kemshiliklerin sabaqti jobalastmw ham om 
otkeriw usillarm tanlawda duns esapqa ahw zarur.
153

---

PAYDALANGAN ADEBIYATLAR
1. Djorayev M. Fizika o‘qitish metodikasi. T.TDPU., 2010.
2. Mirzahmedov В va b. Fizika o‘qitish metodikasi. 1- va 2- 
qismlar. Т., TDPU., 2010.
3. Румянцева. Методика преподавания астрономии. 
М.: Просвещение, 2005.
4. Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va peda- 
gogik mahorat. Т., TDPU., 2006.
5. Azizxodjayeva N. N. 0 ‘qituvshi mutaxassisligiga tayyor- 
lash texnologiyasi. Т., TDPU., 2.000.
6
. Ishmuhamedov R. J. va b. Tarbiyada innovatsion texno­
logiyalar. Т.: 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iste’dod” 
jamgarmasi, 
2 0 1 0
.
7. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. Т., TDPU., 
2000
.
Qosimsha adebiyatlar
1. I.Karimov. «Barkamol avlod orzusi». Т.: ”0 ‘zbekiston”, 
1998-y.
2. Kamenetskiy S.Ye., Orexov V.P., Fizikadan masalalar 
yechish metodikasi.T.: “0 ‘qituvchi”, 1992.
3. B.M. Mirzahmedov va boshq. “Fizika oqitish metodikasi”.
I-qism: Т.: TDPU nashriyoti, 2010.
154

---

4. В.M. Mirzahmedov va boshq. “Fizika oqitish metodikasi”. 
H-qism: Т.: TDPU nashriyoti, 2010 y.
5. Mamadazimov M. Astronomiyadan oqish kitobi. Т.: 
“Oqituvchi”, 1994.
6
. Каменецкий 
C.E., Орехов И.П. Методика решения 
задач по физике в средней школе. М.: Провещение, 1994.
7. Mirzahmedov В., Goturov N. va boshqalar. Fizika oqitish 
nazariyasi va metodikasi. Т.: “Fan”, 2010.
8
. Mirzahmedov B., Rizayev T.va boshqalar. Fizika oqitishda 
pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish metodikasi. 
Т.: TDPU nashriyoti, 2008.
9. Михайлов А.А.Атлас звездного неба. М.: Наука, 1992.
10. Sattarova В. Astronomiyani axborot texnologiyalari muhitida 
oqitish. Т.: TDPU nashriyoti, 2013.
11. Sattarova B. Astronomiya fanini kasbga yonaltirib oqitish. 
Orta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari oqituvchilari uchun 
metodik qollanma. Г.: Nizomiy nomidagi TDPU nashiiyoti, 2012.
12. Raymond A.Serway. PHYSICS: For scientists and engi­
neers., 1982., Printed in the USA.
13. Karlibaeva G.E. Bakalavr oqituvchilarini tayorlashga 
innovatsion yondashuvlar. Uslubiy tavsiyonoma. -Т.: «Voris» 
nashriyoti, 
2 0 1 0
.

---

14. Karlibaeva G.E. Fizika o‘qitish metodikasi fanining 
samaradorligini oshirish yo‘llari. 0 ‘quv-uslubiy qo‘lianma. -Т.: 
«Fan va texnologiya» nashriyoti. 2014.
15. Karhbayeva G.E., Matjanov N.S. Fizika panin oqitiwda 
innovaciyahq texnologiyalar tiykarmda sabaq otiw usillari. Oquv- 
uslubiy qollanma. -Nukus.: «Qaraqalpaqstan» nashriyoti, 2015.
16. Karlibayeva G.E., Matjanov N.S. 0 ‘rta umumta’lim 
maktablarida fizika fanini o‘qitish metodikasi. 
0
‘quv-uslubiy 
qo‘llanma. -Nukus.: «Qaraqalpaqstan» nashriyoti, 2015.
17. Karhbayeva G.E., Matjanov N.S. Innovaciyahq texno­
logiyalar-fizikam oqitiwdin sipatin arttinw tiykan. Oquv-uslubiy 
qollanma. Nukus, Ajiniyoz nomidagi NDPI bosmaxonasi, 2015.
Elektron talim resurslari
1
. www.tdpu.uz
2
. www.pedagog.uz
3. www.ziyonet.uz
4. www.edu.uz
5. www.tdpu-intranet.ped
6
. http://schools.techno.ru/sch 1567/metodop/mipcrosprovoch- 
nik/metodsprav.htm - fizika oqitiwshisi ushm metodikahq mag- 
liwmatnama sayti;
156

---

7.
http://pphvsics.nw.ru/index.htm - bul saytta fizikadan uliw- 
ma sorawlar;
8
. http://www.phus.spbu.ru/-monakhov/ - fizika boymsha 
bilimlendiriw tarmagi, onda fizikam oqitiw ham ogan baylanish 
maghwmatlardi izlew imkaniyati bar;
9. http://vschool.km.ru/education.asp7subH2 - interaktiv fizi­
ka. Bul sayttan 7-8 klass oqitiwshilan fizikaga baylanish temalar, 
laboratoriya jumislan ham maseleler sheshiw metodikasinan 
paydalamw mumkin;
10
. http://elibrarv.ru - ilimiy elektron kitapxana sayti. 
01
oz 
ishine har kiini janalanip tunwshi pange baylanish en songi 
janahqlardi aladi, bunnan tasqari, en songi ilimiy janahqlar 
haqqmda maghwmatlar ahw mumkin;
11
. http://pms.ru - bul sayttan matematika, fizika ham astro- 
nomiyaga baylanish sabaqliqlar haqqmda paydah maghwmatlar 
aliw mumkin;
12
. http://shat.ее.saog.ac.ru/T-phisD/ - fizikadan maseleler 
sheshiw boymsha maghwmatnama sayti;
13. http://www.nsu.ru/materials/ssl/ - oqitiwshilardin ilimiy 
laboratoriyasi. Pan janaliqlari, metodikahq islenbeler, virtual 
laboratoriyalar, pan olimpiadalan, testier, «intemette fizikahq» 
enciklopediya;
14 
http://kvant.meeme.ru - belgiii «Kvant» jurnahnm 
elektron versiyasi;
157

---