G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

maseleler dep ataladi,
Grafikahq maselelerdin uhwma bilimlendiriw ham politex- 
nikaliq ahmiyeti ulken. Grafikahq maselelerdi sheshiw proces­
sinde oqiwshilar fizika pani tiykarlarin teren ozlestiredi, Sabaqta 
grafikahq maselelerdi sheshiw processinde ham uyge tapsir- 
malardi oz betinshe ormlaw processinde oqiwshilar fizika ham 
matematika panlerinin ozara baylamslarm amelde koredi.
80

---

Grafik bazi hallarda maselenin shartinde beriledi, bazi hallarda 
grafiklerdi masele shartine tayamp almgan natiyjeler tiykarinda 
jasaw kerek boladi. Grafikahq maselelerdi sheshiwdin algoritmi 
tomendegishe: fizikahq shamalar arasmdagi baylams grafigi beril­
gen bolsa, grafikti jaqsilap oqip tusinip ahwi lazim. Sizilmadagi 
masshtabdan paydalamp, grafikten izlenip atirgan shamamn abcis- 
sa ham ordinata kosherlerindegi manislerin tabiwi kerek. Baylams 
grafigi berilmegen hallarda maselenin shartine yamasa maseleden 
almgan natiyjege kore grafik siziladi. Bunin ushm koordinata 
kosherleri siziladi, olarda har bir fizikahq shamaga saykes keliw- 
shi belgili masshtablar tanlanadi, kerek bolsa tablicalar duziledi, 
sonnan keyin koordinata kosherleri jaylasqan tegislikke tiyisli 
abcissa ham ordinata kosherlerine saykes noqatlar qoyiladi. Bul 
noqatlardi birlestirip, fizikahq shamalar arasmdagi baylams 
grafigi jasaladi ham om analiz qihp juwmaq shiganladi.
Sheshiliw algoritmi belgisiz bolgan maselelerdi «doretiwshilik 
masele»ler dep ataw kelisilip almgan. Bunday maselelerdin 
shartleri «jasirin» boladi: berilgenleri jetispeydi, berilgenleri 
artiqsha boladi, yamasa maselenin sheshiliwi ushm kerek 
tarawdan fizikahq magliwmatlar uliwma berilmeydi. Fizikadan 
doretiwshilik maselelerdi sheshiwde birinshi basqishta qubilisti 
tiisindiriw talap etiledi, yagmy nege degen sorawga juwap beriw 
kerek boladi. ekinshi basqishta qoyilgan talaplarga juwap beretu- 
gin haqiyqiy qubihslardi amelge asiriw, yagmy qanday qiliw 
kerek degen sorawga juwap beriledi. Demek, tapsirma usihna kore 
doretiwshilik maseleler izleniwshi (ne ushm?) ham konstruktiv 
(qanday qiliw kerek?) bohp bolinedi eken.