G qarshiboyeva, J. Majidov

Ota-onalik xulq-atvoriga kо‘ra oilada bola tarbiyasining uslublari 
 
Tarbiya uslubi 
Protek
siya 
Ehtiyojlarni 
qondirish 
Talabchanlik  Ta’qiqlash  Sanksiya 
Haddan ziyod 
g‘amxо‘rlik 
kо‘rsatish 
Giperproteksiya 
+ 
+ 
- 
- 
- 
G‘amxо‘rlikdan 
ustun keluvchi 
giperproteksiya 
+ 
± 
± 
+ 
+ 
Ortiqcha 
axloqiy 
mas’uliyat 
+ 
- 
+ 
± 
± 
Emotsional 
raddiya 
- 
- 
± 
± 
± 
O‘ta 
qattiqqо‘llik 
- 
- 
± 
± 
+ 
Gipoproteksiya 
- 
- 
- 
- 
± 

---

77 
 
Ushbu  mezonlar  asosida  turli  oilalarda  ota-onalarning  о‘z 
farzandlarini tarbiyalash uslublarini farqlash mumkin. (3. 1-jadval).  
Giperproteksiya  –  ota-onalarning  farzandlariga  nisbatan  haddan 
ziyod  e’tibori  bо‘lib,  bu  ularning  bola  tarbiyasi  uchun  kuch,  vaqt  va 
e’tiborni  ayamasliklarida  namoyon  bо‘ladi.  Ota-ona  bu  ishni  hayot 
tarziga aylantiradi, ya’ni ona uchun ham, ota uchun ham bola tarbiyasi 
hayotining mazmun-muddaosiga aylanadi.  
Giperproteksiya  –  ota-ona  tomonidan  bolaning  barcha  istak, 
tilak va ehtiyojlarini kо‘r-kо‘rona, tanqid va mulohazasiz qondirishga 
intilish; bolani har qanday qiyinchiliklar va tо‘siqlardan himoya qilish, 
uning  barcha  istaklarini  joyida  bajo  keltirish,  erkalatish,  oddiy 
yutuqlaridan  quvonish,  xatolarini  sezmaslikka  qaratilgan  harakatlar. 
Bolasi  uchun  “jonini  jabborga  beruvchilar”  odatda  о‘zlari  bilmagan 
holda farzandlariga yomonlik qilayotganliklarini sezmaydilar, natijada 
bola  kelajakda  ishga  toqati  yо‘q,  kо‘pchilikning  ichida  о‘zini  tuta 
olmaydigan, hayotning past-balandliklarida о‘zini nochor his etadigan, 
tantiq,  erka  bо‘lib  qoladi.  Ayniqsa,  bola  о‘smirlik  yoshiga  yetganda, 
erka,  tantiq  bо‘lgani  uchun  dо‘stlari  va  tengqurlari  davrasida  ham 
hamma  aytganlari  bо‘lishini  istaydigan,  liderlikka  intiluvchanligini 
namoyon  etgisi  keladi,  lekin  ikkinchi  tomondan,  aslida  unda  bunday 
sifatlar bо‘lmaydi. Gap shundaki, bunday holatlarda ota-ona zurriyodi 
timsolida  ilgari  о‘z  hayot  tajribasida  erisholmagan  armonlarini 
rо‘yobga  chiqargisi  keladi,  ularning  tarbiya  uslublari  aynan  shunga 
qaratilgan  bо‘ladi,  lekin  bola  kо‘p  jihatdan  nochor  ekanligini 
keyinchalik  ijtimoiy  muhitning  turli  vaziyatlariga  tushganida  his  eta 
boshlaydi.