G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Tayanch so`zlar: oriyentirlash, magnit azimuti, azimut, direksion burchak,rumb, 
chorak, oriyentirlash burchaklari,bussol, teodolit. 
 Nazorat savollari: 
1. Orientirlash burchaklariga nimalar kiradi? 
2. Rumb nima? 
3. Oriyentirlash deb nimaga aytiladi? 
4. Direksion burchak deb nimaga aytiladi? 
5. Teodolit yo’llari nechta turga bo’linadi? 
6. Haqiqiy azimut deb nimaga aytiladi? 
 
 
 
 

---

34 
4-BOB. O`LCHASHL XATOLARI NAZARIYASI HAQIDA UMUMIY
MA`LUMOTLAR 
4.1.O`lchash turlari va xatoliklari 
Geodezik ishlar o’lchashlardan iborat bo`lib, bevosita va bilvosita 
o’lchashlarga bo’linadi. 
Bevosita o’lchashda o’lchov birligi hisoblanuvchi asbob o’lchanayotgan 
obyektga taqqoslanadi, Masalan: joyida masofani po’lat lenta bilan, burchakni 
teodolit bilan o’lchash, qog’ozda esa masofani chizg’ich bilan, burchakni transporter 
bilan o’lchash bevosita o’lchash bo’lib hisoblanadi. 
Bilvosita o’lchashda obyekt bevosita o’lchanmasdan, uning kattaligi boshqa 
o’lchash natijalaridan foydalanib aniqlanadi. Masalan: borib bo’lmaydigan masofani 
aniqlash uchun uchburchakning bir tomoni va ikkita gorizontal burchaklari 
o’lchanadi.So’ngra masofa bilvosita o’lchash natijalaridan foydalanib sinuslar 
teoremasiga muvofiq hisoblab chiqariladi. 
Geodezik o’lchashlarni teng aniqlikda yoki teng emas aniqlikda bajarish 
mumkin. Bir xil malakali ishchilarning bir xil sharoitda, bir xildagi aniq asbob bilan 
teng marta o’lchashi teng aniqlikda o’lchash bo’ladi. Bu shartdan birontasi o’zgarsa, 
teng emas aniqlikda o’lchash bo’ladi. 
O’lchash natijalaridan foydalanishdan oldin obyektning qanchalik aniq 
o’lchanganligini bilish kerak. O’lchash aniqligiga baho berish uchun o’lchash 
paytidagi xatoga nima sabab bo’lishini bilish kerak. Bu masalalar bilan o’lchash 
xatosi nazariyasi shug’ullanadi. O’lchash xatolari kelib chiqish sabablariga ko’ra 
qo’pol, sistematik va tasodifiy xatoliklarga bo’linadi.