Garmonikalıq Terbelisler

Garmonik terbelisler waqtında energiyanıń ózgeriwi.

Terbelisler processinde potencial energiyanıń ótiwi júz boladı v p kinetikaga v k hám teris. Teń salmaqlılıq pozitsiyasidan maksimal iyiw jaǵdayında potencial energiya maksimal, kinetik energiya nolge teń. Teń salmaqlılıq jaǵdayına qaytqanda, tebranuvchi deneniń tezligi asadı hám ol menen kinetik energiya da ósip, teń salmaqlılıq jaǵdayında maksimal dárejege etedi. Keyin potencial energiya nolge túsedi. Uzaq moyinli háreket tezlikti tómenlewi menen júz boladı, bul búklem ekinshi maksimalǵa jetkende nolge túsedi. Bul erda potencial energiya baslanǵısh (maksimal ) ma`nisine kóteriledi (súykelisiw bolmasa ). Sonday etip, kinetik hám potencial energiyalerdiń shayqalıwı eki ese (mayatnikning terbelisleri menen salıstırǵanda ) chastotada júz boladı hám olar antifazada boladı (yaǵnıy, olar ortasında teń fazalı jılısıw boladı ) π ). Ulıwma terbelis energiyası v ózgeriwsiz qaladı. Elastik kúsh tásirinde terbelip atırǵan dene ushın ol teń: qay jerde v m maksimal dene tezligi (teń salmaqlılıq jaǵdayında ); x m = A Bul amplituda bolıp tabıladı. Súykelisiw hám ortalıqtıń qarsılıǵı bar ekenligi sebepli erkin terbelisler namlanadi: olardıń energiyası hám amplitudasi waqıt ótiwi menen azayadı. Sol sebepli, ámelde, olar kóbinese erkin emes, bálki májburiy terbelislerden paydalanadılar.Garmonik terbelmeli háreket qılıp atırǵan hár qanday sistema málim terbelis energiyasına iye boladı. Bul energiya tómendegishe ańlatıladı.
B
ul jerde A - terbelis amplitudasi, K- elastiklik koefficiyenti.
Terbelip atırǵan sistemalarǵa mısal retinde matematikalıq hám fizikalıq mayatniklarni kórsetiw múmkin.
to'lqinlar
Terbelislerdiń keńislik tarqalıwina tolqın dep ataladı. Tolqınlar eki qıylı boladı : kondeleń hám boylama tolqınlar. Kondeleń tolqınlarda ortalıqtıń bólekleri tolqın tarqalıp atırǵan jóneliske perpendikulyar jónelis boylap oynaydı. Tolqın uzınlıǵı , tolqın tezligi v, terbelis dáwiri T hám chastotası n arasında tómendegi baylanis bar:
Elastik ortalıqta tarqalıp atırǵan kese tolqın tezligi formula menen ańlatıladı :

Paydalanilgan adebiyatlar

Физика: Механика. 10 кл.: Учеб. для углубленного изучения ўаизики/ М. М. Балашов и др.; под ред. Г. Я. Мякишева.- 5-йе изд. стереотип.- М.: “Дрофаˮ, 2002.- 496 с.:
ил.
2. Физика: Електродинамика. 10 - 11 кл.: Учеб. для углубленного изучения ўаизики/
Г. Я. Мякишев, А. З. Синяков, Б. А. Слободскова.- 4-йе изд. стереотип.- М.: “Дрофаˮ,
2002.- 480 с.: ил.
3. Физика. 10 кл.: Учеб. для обшеобразоват. учеб. заведений.- 4-йе изд. стереотип.- М.: “Дрофаˮ, 2001.- 416 с.: ил.
4. Н. Ш. Турдиев. Физика. Физика пәни терең үйренилетуғын улыўма билим бериў мектеп ларининг
7-класы ушын сабақлық.- Т.: Гафур Ғулом атындағы баспа-концерн дөретиўшилик үйи, 2016.
5. Н. Ш. Турдиев. Физика. Улыўма билим бериў мектеплериниң 8-класы ушын сабақлық.- Т.: “ТуранЫғбалˮ, 2006.