Gat hám aralıqtan zondlash maǵlıwmatları integraciyası

GAT hám aralıqtan zondlash maǵlıwmatları integraciyası
Zamanagóy GATlarning nátiyjeli islewin planetamız aymaqların izertlewdiń joldaslı usıllarisiz oyda sawlelendiriw qıyın. Kosmik texnikanıń tez rawajlanıwı hám rawajlanıwlashuvi esesinde, monıtoringning aviatsion hám er ústi uslularining qısqarıwı munasábeti menen geoaxborot texnologtyalarida aralıqtan joldaslı zondlash keń qollanila basladı.
Aralıqtan zondlash (MZ) - Jerdiń maydanı tuwrısındaǵı informaciyanı ol menen ámeliy kontaktsiz toplawǵa tiykarlanǵan ilimiy jónelis bolıp tabıladı. Maydan tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı alıw procesi ob'ektler tárepinen hákis etiletuǵın yamasa tarqalatuǵın energiya tuwrısındaǵı informaciyanı keyinirek qayta islew, analiz qılıw hám ámelde paydalanıw maqsetinde zondlashni hám jazıp alıwdı óz ishine aladı.
MZ procesi suwretde keltiriledi hám tómendegi elementlerden shólkemlesken:
1. Energiya yamasa jaqtılandıriw dáreginiń bar ekenligi (A) - bul aralıqtan zondlashning birinshi talabı bolıp tabıladı, yaǵnıy izertlew ushın qızıǵıwshılıq oyatatuǵın ob'ektlerdi yoritadigan yamasa elektromagnit maydanı energiyası menen sińiretuǵın energiya dáregi ámeldegi bolıwı kerek.
2. Nurlanıw hám atmosfera (v) - derekten ob'ektge shekem tarqalatuǵın nurlanıw, jolınıń bir bólegi Jer atmosferası oralab ótedi. Bul óz-ara munasábetti inabatqa alıw zárúr, zero atmosfera xarakteristikaları energetikalıq nurlanıw parametrlerine tásir kórsetedi.
3. Izertlew ob'ekti menen óz-ara munasábet (S) - ob'ektke kelip túsetuǵın nurlanıw óz-ara tásir kúshiniń xarakteristikası da ob'ekttiń, de nurlanıwdıń parametrlerine júdá baylanıslı.
4. Energiyanı sensor menen dizimge alıw (D) - taqiqot ob'ekti tárepinen tarqatiletuǵın nurlanıw, uzaqlıqtaǵı joqarı bayqaǵısh sensorǵa eti keledi, hám keyininen alınǵan informaciya tasıw quralına jazıp alınadı.
5. Informaciyanı uzatıw, qabıllaw hám oǵan qayta islew (E) - bayqaǵısh sensor tárepinen tóplanǵan informaciya cifrlı kóriniste qabıllaw stanciyasına uzatıladı, ol erda informaciya suwretke transformaciyalanadı.
6. Interpretatsiya hám analiz (F) - qayta islengen suwret vizual túrde yamasa EHM járdeminde interpretatsiya etiledi, keyininen odan izertlew qılınıp atırǵan ob'ektke tiyisli informaciya shıǵarıp alınadı.
7. Alınǵan informaciyanı qóllaw (G) - aralıqtan zondlash procesi gúzetiw ob'ektine tiyisli bolǵan kerekli informaciyanı onıń xarakteristikaları hám fe'lini jaqsılaw túsiniw ushın alǵanımızda, yaǵnıy qanday da ámeliy másele sheshimin tapqanda juwmaǵına etedi.
Joldaslı aralıqtan zondlashni (YMZ) qóllawdıń tómendegi tarawları ajratıladı :
• atrof-ortalıq hám jerden paydalanıwdıń jaǵdayı tuwrısında informaciya alıw ;
• qishloq xojalıǵı jerleriniń zúráátliligin bahalaw ;
• flora hám faunani úyreniw;
• tabiiy bálelerdiń (jer silkiniwler, suw tasqınları, órtler, epidemiyalar, vulqan otilishlarining) aqıbetlerin bahalaw ;
• quruqlik hám suw háwizleriniń pataslanıwında jetken zıyandı bahalaw ;
• okeanologiya.
YMZ quralları atmosferanıń jaǵdayı tuwrısında tekǵana lokal, bálki global kólemde de maǵlıwmatlar alıw múmkinshiligin beredi. Zondlash maǵlıwmatları suwretler kórinisinde, ádetde, cifrlı formada kelip túsedi. Keyingi qayta islew kompyuter menen ámelge asıriladı. Sol sebepli YMZ problematikasi suwretlerge cifrlı qayta islew máseleleri menen qalıń
baylanısqan.
Planetamizni kosmostan baqlaw ushın distantsion usıllardan paydalanıladı, bunda izertlewshi uyreniletuǵın ob'yekt tuwrısındaǵı informaciyanı aralıqtan turıp alıw múmkinshiligine iye boladı. Zondlashning distantsion usılları, ádetde tikkeley bolmaǵan boladı, yaǵnıy olardıń járdeminde gúzetshin qızıqtırarlıq parametrler emes, bálki olar menen baylanıslı shamalar olshenedi. Mısalı, biz ushın Ussuri taygasi orman dızbekleriniń jaǵdayın bahalaw zárúr. Joldastıń monıtoringda jumısqa salınǵan apparaturasi tek optikalıq diapazondıń bir neshe uchastkalarında nurlanadigan Obiektler dan shıǵıs jaqtılıq aǵımınıń jedelligin belgilengenler etedi. Bunday maǵlıwmatlardı rasshifrovkalash ushın bólek terekler jaǵdayın kontaktli usıllar menen úyreniw boyınsha túrli eksperimentlarni óz ishine alıwshı dáslepki izertlewler talap etiledi. Keyininen tap sol Obiektler samolyottan qanday kórinisin anıqlaw, hám tek sonnan keyin ǵana ormanlardıń jaǵdayı tuwrısında joldas maǵlıwmatları boyınsha oy-pikir qılıw zárúr.

Yerni kosmostan turıp úyreniw usıllarınıń joqarıtexnologik usıllar sarasiga kiritiliwi tosınarlı emes. Bul tekǵana raketa texnikasınan, quramalı optikalıq -elektron ásbaplardan, kompyuterlerden, operativ informaciya tarmaqlarınan paydalanıw menen, bálki ólshew nátiyjelerin alıw hám interpretatsiyalashga jańasha jantasıw menen de baylanıslı. Joldaslı izertlewler úlken bolmaǵan maydanda ótkeriledi, biraq olar maǵlıwmatlardı úlken keńisliklerge hám hátte pútkil jer sharına ulıwmalastırıw múmkinshiligin beredi. Joldaslı uslular, ádetde, nátiyjeni waqtıniń salıstırǵanda qısqa intervalında alıw múmkinshiligin beredi. Mısal ushın, sheksiz Sibir ushın joldaslı usıllar eń maqullari bolıp tabıladı.

2 hám 3-súwretlerde jer planetasınıń joldastan alınǵan suwretleri keltirilgen.

2-súwret. Batıs Evropanıń kosmik súwreti.

3-súwret. Arqa Amerikanıń kosmik súwreti.

Distantsion usıllardıń ózig tán qásiyetleri qatarına ortalıq (atmosfera ) tásiri kiredi, joldastan signal ol arqalı ótedi. Mısalı, Obiektler ni to'sib qóyatuǵın bultlılıq olardı optikalıq diapazonda kórinbeytuǵın etip qóyadı. Biraq hátte bultlar joq ekenliginde de atmosfera Obiektler dan shıǵıp atırǵan nurlanıwdı zaiflashtiradi. Sol sebepli joldaslı sistemalarǵa go'yo ashıqlıq túńliklerinde, olarda gazlar hám aerozol menen yutilish hám jayılıw bar ekenin inabatqa alıp islewge tuwrı keledi. Radiodiapazonda yerni bultlılıq arqalı da baqlaw múmkin.
Jer jáne onıń Obiektler i tuwrısındaǵı informaciya joldaslardan cifrlı kóriniste keledi. Suwretlerge jerde qayta islew kompyuterler járdeminde ótkeriledi. Zamanagóy joldaslı usıllar tekǵana jer suwretin alıw múmkinshiligin beredi. Bayqaǵısh ásbaplardan paydalanıp, atmosfera gazları, sonday-aq parnik effektin keltirip shıǵarıwshı gazlar kontsentratsiyasın ólshewge eriwiladi. “Meteor-3” joldasi ol jaǵdayda ornatılǵan TOMS ásbapı menen Jerdiń pútkil Ozon qatlamınıń jaǵdayın bir sutka ishinde bahalaw múmkinshiligin bererdi. NOAA joldasi maydan suwretlerin alıwdan tısqarı ozon qatlamın izertlew hám atmosfera parametrleriniń (basım, temperatura, ıǵallıqtıń ) vertikal profillerin úyreniw múmkinshiligin beredi.
Distantsion usıllar aktiv hám passivga bólinedi. Aktiv usıllar qollanılǵanda joldas jerge óz energiya manbi (lazer, radiolokatsion peredatchik) signalın jiberedi, onıń sawleleniwin belgilengenler etedi, 4 a-su'wret. Passiv usıllar Obiektler sırtınan sawlelengen quyash energiyasın yamasa Jerdiń ıssılıq nurlanıwın atap kórsetiwdi názerde tutadı, Yerni kosmostan distantsion zondlashda elektromagnit tolqınlarınıń optikalıq diapazonından hám radiodiapazonning mikroto'lqinli uchastkasınan paydalanıladı. Optikalıq diapazon spektrning ultrafioletoviy (UB) uchastkasın ; kórinetuǵın uchastka - kók (K), jasıl (G) hám qızıl (R) regionlardı ; infraqızıl uchastka (IQ) - jaqın (YAIQ), orta hám ıssılıq infraqızıllardı óz ishine aladı.
Zondlashning passiv usıllarında optikalıq diapazonda joqarı temperaturaǵa shekem qızigan qattı, suyıq hám gazsimon deneler elektromagnit energiyası dárekleri esaplanadı.
Uzınlıǵı 4 mkm den arıq tolqınlarda Jerdiń óz ıssılıq nurlanıwı Quyash nurlanıwınan artıq boladı. Jerdiń ıssılı nurlanıwınıń intensivligin kosmostan turıp belgilegen halda, oǵada zárúrli ekologiyalıq xarakteristika bolǵan qurǵaqlıq hám suw sırtı temperaturasın jetkilikli dárejede anıq bahalaw múmkin. Eger tropsferada temperatura biyiklikke qaray, ortasha 6, 5º/km tómenlewi inabatqa alınsa, bultlılıqtıń tóbe shegarası temperaturasın ólshep, onıń bálentligin anıqlaw múmkin.
Joldaslardan keletuǵın ıssılıq nurlanıwın atap kórsetiwde tolqınlar uzınlıǵınıń atmosferada jayılıw úlken bolmaǵan 10 -14 mkm intervalınan paydalanıladı. Jer maydanınıń (bultlardıń ) -50ºga teń temperaturasında nurlanıw maksimumi 12 mkm ga, +50ºda 9 mkm ga tuwrı keledi.