Газ саноати хусусида умумий маълумотлар

С = Q/ S 
бу ерда: Q - сувнинг карбонат кальций билан муносабатга киришмасдан 
олдинги умумий ишқорлик, 
S - cувнинг карбонат кальций билан муносабатга киришгандан сўн-
ги ишқорлик. Бу кўрсатгич бирдан ортиқ бўлса, сувдан карбонат ажрала-
ди. Натижада қувурлар деворлари карбонат билан қопланиб занглаш жа-
раёнининг олди олинади. Агар у кўрсатгич бирдан кам бўлса карбо-
натлар сувда эрийди ва сув билан қувурлар темири реакцияга киришиб 

---

36 
занглай бошлайди. Бу кўрсатгични РН билан ҳам бошқариш мумкин. РН 
ни бошқариш учун сувга кислота ёки ишқор қўшиш лозим бўлади. Бу жа-
раёнлар анча мураккаб бўлганлиги учун кейинги вақтларда сув таркибини 
нормаллаштириш мақсадида унга натрий гексаметафосфат (NаРОз)
6
қўши-
лади. 
қўшиладиган натрий гексаметафосфат миқдори тажриба асосида аниқла-
нади ва аксарият ҳолда 5 мг/дм
3
ни ташкил этади. Бунда сувнинг қувур-
даги ҳаракатини ўртача 0,5 м/сек деб қабул қилинади. Сувга натрий гексо-
метафосфат қўшилганда қувурлар деворида темир фосфати ва кальций 
карбонати билан биргаликда юпқа қават ҳосил бўлиб, у қувурни кейинги 
занглаш жараёнидан сақланади. Натрий метагексофосфат дастлабки 
вақтларда 8-10 мг/дм
3
қўшилади ва кейинроқ унинг миқдори 1-3 мг/дм
3
гача камайтирилади. 
Шундай қилиб, қатламга ҳайдалиши лозим бўлган сувлар агар қаттиқ 
(қатлам сувлар) бўлса, оҳак қўшиш билан юмшатилади, коагуляция жара-
ёнига, темир бирикмаларидан халос қилишга, сувни тиндиришга ва филь-
трлаш жараёнига дучор қилинади. Қатлам сувларини аксарият унинг тар-
кибида мавжуд бўлган нефт эритмаларидан ҳоли қилинади, бу ишлар мах-
сус тутқич (нефттутқич) ларда содир этилади, шундан сўнг қатлам сувлари 
барча сувлар ўтадиган узоқ тозаланиш йўлини ўтади. 
Сувларни фильтрлаш учун турли тузилишга эга бўлган фильтрлар-
дан фойдаланилади. Уларнинг энг оддийси турли катта кичикликка эга 
бўлган қумлар билан тўлатилган ҳавзадан иборатдир. Сув юқоридан пастга 
қараб ҳаракат қилганда унинг таркибида бўлган турли катта кичикликдаги 
моддалар бирин-кетин фильтрда тутилиб қолаверадилар. 
Туймази конига ҳайдаш учун қўлланадиган сувлар таркибида то-
заланмасдан илгари сувда сизиб юрувчи моддалар миқдори 50-150 мг/дм
3
миқдорда нефт, 40-80 мг/дм3 миқдорда темир тузлари мавжуд бўлади. 
Улар тозалашиш (ВНИИ бўйича) учун оҳак эритмаси аралаштирилади, 
сув вертикал ажратгич орқали ўтказилади ҳамда қумли фильтрдан ўткази-
лади. Бу ишлар бажарилгач сувдаги РН кўрсатгичи 7,8-8 га тенг бўлади,
унинг таркибидаги нефт 0,14 мг/дм
3
гача, сузиб юрувчи зарралар микдори 
1-10 мг/дм
3
орасида колади ва шундан сўнггина ўша сувлар қатламга ҳай-
далади. 
Қатламга ҳайдаш жараёни қудуқлар гурухи орқали ва индивидуал 
ҳолатда бажарилади. Бунинг учун сув биринчи кўтаргич насослари орқали 
сувни йиғувчи жойга, ундан иккинчи кўтаргич насослари билан сув то-
залагич станциясига жўнатилади, у ерда сув тозаланиб учинчи кўтаргич 
насослари ёрдамида магистрал сув ўзатгичлари орқали марказий сув ҳавза-
сига жўнатилиб, улардан 6-8 тадан ҳайдовчи қудуқлари бўлган ҳайдаш 
тармоқларига ҳайдалади ва қудуқларга уланади. Шу тариқа бошқа тар-
моқларга ҳам сув етказиб берилади ва бутун бир кон ҳайдаш учун сув би-
лан таъминланади. 

---

37 
Ҳар бир қудуққа алоҳида сув ҳайдаш жараёни эса бошқачароқ бўлиб, 
сув йиғичдан ҳар бир қудуққа қувур йўлланади ва қудуқ ичига чўкти-
рилган электр насос орқали қатламга сув ҳайдаланади.