Gaz tarmoqlari va jihozlarini montaj qilish va ulardan foydalanish faniga kirish

0⁰ S harorat

0	10	20	30	40	50	60	70	80	90
Normal sharoitda (0S,101.3k’a) 1m^3 quruq gazdagi nam saqlanmaning miqdori, gr	5	10.1	19.4	35.9	64.6	114	202	370	739	1950

Yonuvchi gazlar ‘aydo bo’lishiga va olinishiga qarab t a b i i y gazlar va s u n ‘ i y gazlarga bo’linadi.

Gazlarning fizikaviy xususiyatlari.
1.2- jadval.

Gazlar	Ximiyaviy formulasi	Molekulyar Massasi	N. f. sh (0^0S,101,3 k’a)da molekulyar xajmi.	N. f. sh. (0^0S,101,3 k’a) da zichligi kg/m^3 .	Havoga nisbatan nisbiy zichligi.
Azot	N2	28,016	22,4	1,2505	0,9673
Atseitelin	C2 N12	26,038	22,24	1,1707	0,9653
Vodorod	H2	2,016	22,43	0,08999	0,0695
Suv bug’i	H2O	18,016	23,45	0,768	0,5941
Havo(SO2siz)	-	28,96	22,4	1,2928	1
Oltingugurt ikki oksidi.	SO2	64,066	21,89	2,9263	2,2635
Uglerod ikki oksidi	CO2	44,011	22,26	1,9768	1,5291
Kislorod	O2	32	22,39	1,429	1,1053
Uglerod oksidi	CO	28,011	22,41	1,25	0,9669
Vodorod sulg’fidi	H2S	34,082	22,14	1,5392	1,1906
Metan	CH4	16,043	22,38	0,7168	0,5545
Etan	C2N6	30,07	22,18	1,3566	1,049
‘ro’an	C3H8	44,097	21,84	2,019	1,562
N-butan	C4H10	58,124	21,5	2,703	2,091
Izobutan	C4H10	58,124	21,78	2,668	2,064
‘etan	S5N12	72,151	-	3,227	2,491

Tabiiy gazlar hidsiz va rangsizdir. Agarda – gazlarni uzoq masofaga yetkazib berish talab etilsa, ular oldindan quritiladi. Ko’’gina holda sun’iy gazlar tez tarqaluvchi nohush hidga egadir, bu esa gazdan foydalanishda, gaz quvurlari va boshqaruv uskunalaridan gaz chiqqanda zudlik bilan aniqlashni yengillashtiradi. Tabiiy gazlar gaz tarmoqlariga uzatilishdan oldin o d a r i z a ts i ya qilinadi, ya’ni tez noxush hid tarqatuvchi odarant qo’shiladi.
Toza yonuvchi gazlarning yonuv issikligi.
1.3-jadval

G a z l a r	Yo n u v i s s i q l i g i
	Yuqori miqdorda	‘ast miqdorda	Yuqori miqdorda	‘ast miqdorda	Yuqori miqdor-da	‘ast miqdor-da
	Kj/kmol’		Kj/kg		Kg/m^3;(n.f.sh)da 0^0S,104,3 k’a,
Atseitelin	1308560	1264600	50240	48570	58910	56900
Vodorod	286060	242940	141900	120080	12770	10800
Uglerod oksidi	283170	283170	10090	10090	12640	12640
Vodorod sulg’fidi	553780	519820	16540	15240	25460	23490
Metan	890990	803020	55560	50080	39860	35840
Etan	1560960	1429020	51920	47520	70420	63730
‘ro’an	2221500	2045600	50370	46390	101740	93370
N-Butan	2880400	2660540	49570	45760	133980	123770
Izobutan	2873580	2653720	49450	45680	131890	121840
‘entan	3549610	3277750	49200	45430	158480	146340

Misol 1.1. Quyidagi tarkibga ega bo’lgan:

CH ₄ = 93%; C₂ H₆ = 2,8%; C₃H ₈ = 1,8%; C ₄H ₁₀ = 0,8%;

CO ₂ = 0,2%; O ₂ = 0,1%; N ₂ = 1,3%;
gazlar uchun yuqori va ‘ast miqdordagi yonuv issiqligini, zichligini va havoga nisbatan nisbiy zichligini hisoblang.
Echish: Gazlarning yonuv issiqligini hisoblashda yoqilg’ining tarkibidagi yonuvchi kom’onentlarning qiymatini har bir gaz uchun berilgan hajmiy qiymatga ko’’aytirib ularning yig’indisi deb hisoblanadi. Yuqori miqdordagi yonuv issiqligini hisoblaymiz:

Q_yuk ^ishchi = 0.01[93·39860+2,8·70420+1,8·101740+0,8·133980] = 41945 kJ/m³

‘ast miqdordagi yonuv issiqligini aniqlaymiz:

Q_’ast^ishchi = 0.01[93·35840+2,8·63730+1,8·93370+0,8·123770] = 37783 kJ/m3

Gazlarning zichligi ularni tashkil etgan har bir gaz zichligi qiymatini, berilgan hajmiy qiymatga (foiz hisobida) alohida ko’’aytirilib, umumiy yig’indisi orqali to’iladi:

ρ_gaz = 0.01[93·0,777+2,8·1,357+1,8·2,019+0,8·2,703+0,2·1,977+0,1·1,429+

+1,3·1,251] = 0,784 kg/m³

Havoga nisbatan zichligini hisoblaymiz:

S = ρ_gaz |ρ_xavo = 0,784/1,293 = 0,606

Gaz jihozlaridan foydalanish
Reja;

1. 
   Gaz bosimini rostlovchi qurilmalardan foydalanishga qo`yiladigan talablar
   
2. 
   Turar joy binolari gaz qurilmalaridan foydalanish va ta'mirlash
   

3.Gaz uskunalari va ichki gaz quvurlarini ta'mirlash ishlari
SHahar gaz tarmoqlari, yer ostidan yotqizilganda, yo’iq inshoat hisoblanadi, shuning uchun yotqizilgan quvurdagi bajarilgan ishning sifatini, ko’rilish ishlari tugagandan sung aniqlash mumkin emas. Tajribalar ishni ko’rsatadiki, qurilish ishlarining bajarilishidagi nuqsonlar ularning avariya holatiga uchrashiga asosiy sabab bo’ladi, ish tartibining buzilishiga olib keladi. Gaz quvurlarini mustahkamligi va zichligi bo’yicha sinovdan o’tkazish ham, qurilish ishlarining hamma kamchiligini ochib bermaydi. Masalan yer osti gaz quvurlarini chuqurlikga yotqizilishda uning asosi (‘astki qismi) tekis va talab darajasida bo’lmaganda, quvurlar ‘ayvandlangan (bog’langan) joyda kuchlanish hosil bo’lishi mumkin, quvurlar ximoyalanishning sifatsizligi, quvurlarning karroziyaga uchrashiga olib kelishi mumkin bu esa quvurdan gazning chiqishga olib keladi.
Bunday nuqsonlarni sinov da’vomida aniqlash juda qiyindir. Ishning sifatli bajarilganligini ko’rilish ishlari ketayotgan jarayonda nazorat olib borish kerakdir. Bunday nazoratni qurilish tashkiloti va foydalanishga qabul qiluvchi texnik nazoratchilar tomonidan amalga oshiriladi.
‘ayvandlash ishlarining sifatini tekshirishda, ishlatilayotgan materiallarning sifati va uskunalarning texnik holati tekshiriladi. ‘ayvandlanuvchi choklarning sifati, tashqi tekshiruv bo’yicha, fizikaviy usul va namuna nazoratini mexanikaviy sinovda tekshiriladi. Gaz quvurlari ximoya qatlamlarining sifati tashqaridan qarab chiqiladi va maxsus uskunalar yordamida tekishriladi.
Gaz quvurlariga o’rnatilgan armaturalar va jixozlar, tu’roqqa ko’milishdan oldin tekshiruvdan o’tkaziladi. Tekshiruvda quvurning yotqizilish chuqurligi, nishabligi, ximoyalanish holati, armaturalarning to’g’ri ‘ayvandlanish holati va ishlashi tekishriladi.
Agarda tekshiriluvlardan so’ng haqiqatdan ‘ayvandlangan ishlar loyihaga mos, texnik shartlar talabiga mos bo’lganda, gaz quvurlari havo yordamida turli xil namlik, ifloslanishlardan tozalanadi. Gaz quvurlari ximoya qatlamlari tu’roqga ko’milganda so’ng, uskunalar yordamida tekshiriladi. Qurilish ‘ayvandlash ishlarining sifatining tekshiruv natijalari bo’yicha akt tuzilib gaz quvurlarini qabul qilish komissiyasiga to’shiriladi.
Gaz quvurlari siqilgan havo yordamida ikki ‘og’onada sinovdan o’tkaziladi: mustahkamligi va zichligi bo’yicha. Gaz quvurlarni mustah-kamligi bo’yicha sinovdan o’tkazish, birlamchi sinov hisoblanadi, anik nuqsonlari aniqlanadi. Quvurlarning haqiqiy mexanikaviy mustahkamli-gini va ‘ayvandli bog’lanishlarning mustahkamligini aniqlash uchun uning bosimi yetarlicha emasdir. Sinovdan o’tkazilishdan oldin gaz quvurlari 20÷25 sm qalinlikda mayda tu’roq bilan ko’miladi.
Tu’roq bilan to’ldirilish esa, quvurning ikkala tomonidan bir vaqtning o’zida zichlab to’ldiradi. Sinovni o’tkazishdan oldin quvurlarning bog’langan joyi tu’roq bilan to’lg’azilmaydi. Gaz quvurlari uchun sinov bosimi qiymatlari 8.1.1. jadvalda keltirilgan.
Sinov bosimida gaz quvurlarida saqlanib turish vaqti mustahkamlik sinovida 3soat (faqat binolarga kiritilish joylarida sinov vaqti 1soat) bo’ladi undan keyin bosim me’yori darajasigacha kamaytiriladi va zichlik sinoviga kirishiladi, quvurlar va armaturalarning holati tashqi tekshiriluvdan o’tkaziladi. Nuqson joylari sovun eritmasi bilan bo’yalib aniqlanadi.
Zichlik sinovi gaz quvurlari loyiha belgisi bo’yicha tu’roq bilan to’lg’azilgandan so’ng boshlanib va sinov havosining harorati, tu’roqning haroratiga tenglashilgandan so’ng sinov tugatiladi (8.1.1. rasmga qarang)
Zichlik sinovi vaqti gazning bosimiga va quvurning diametriga qarab 3soatdan 48-soatgacha bo’lishi mumkin.
Sinov da’vomida bosimning kamayish farqi qo’yidagi formula yordamida aniqlangan qiymatdan yuqori bo’lmasligi kerak.
a) bir xil diametrdan tashkil to’gan gaz quvurlari uchun:
Δ Ρ ═ 20 T ∕ d ; (8.1.1.)

b) Turli xil diametrdan tashkil to’gan gaz quvurlari uchun

(8.1.2.)