Generativ a’zolar

Dixogamiya - bu bitta gulda changchi va urug`chilarning bir vaqtda yetilmasligidir. Кo`pchilik sharoitlarda changchi oldin yetiladi. Bunday holatni labguldoshlarda, butguldoshlarda, ituzumdoshlarda kuzatish mumkin.
Geterostiliya - bir turga kiruvchi o`simlikning har xil uzunlikdagi changchi va urug`chilarni hosil qilishiga aytiladi. Masalan: grechixa, xina daraxtida.
Changning unish qobiliyatini saqlashi turli o`simliklarda turlichadir. Masalan: Shoyigulning changchisi 60-65 kun, optimal sharoitda saqlansa 140 kundan keyin ham una oladi.
Lola, pion changchi 65 - 150 kun, smorodinada 35 - 117, olma, nokda 70 - 210, olchada 30 - 100, olxo`rida 180-220, kungaboqar 100 kun palma changchi 10 yil hayotini saqlay oladi. G`allaguldoshlar oilasi vakillari 2 kun, makkajo`xorida 1 - 2 kun, grechixada 7-10 kun, chang donachasini hayot kechirishi aniqlangan.
Gibridlash -deb turli tur, navdagi o`simliklarni chatishtirish asosida olingan naslga aytiladi. Gibrid urug`dan o`stirilgan o`simliklar gibrid o`simlik deyiladi. Gibrid o`simliklarni tabiiy va sun`iy yo`l bilan hosil qilishi mumkin. Tabiiy gibridlash o`simliklarning tabiiy chatishishi asosida ro`y bersa, sun`iy chatishtirish inson faoliyati ishtirokida amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda sun`iy chatishtirish asosida 100 lab madaniy o`simliklar yaratilgan.


Urug`lanish jarayoni, gulli o`simliklarda murakkab jarayonlar qatoriga kirib changlanish jarayonidan keyin ro`y beradi. Otalanish jarayoni erkak va urg`ochi gametalarining bir biri bilan qo`shilishi asosida zigotani hosil qilish bilan tugallanadi.
Changning unishi otalanishgacha bo`lgan muhim jarayon hisoblanadi. Urug`chi tumshuqchasi changni qabul qilishga tayyorlanib o`zidan maxsus suyuqlik ajratib chiqaradi. Bu yopishqoq suyuqlik changni faqat tutib qolmasdan chang unishini tezlashtirib, uni namlab unishga majbur qiladi.
Ekzina qavatidan chang ichiga kirgan namlik intinani tumshuqchadan urug`chi trubkasiga o`sib kiritadi.Chang trubkasida harakatlanayotgan generativ hujayra 2 ta spermiya hosil qiladi. Chang nayining uzunligi ayrim o`simliklarda 25 - 35 sm tashkil qilsa, ayrim o`simliklarda 1 smgacha bo`ladi. Chang nayining o`sish tezligi har xildir. Masalan: makkajo`xorida 6,25 mm/s, gulsafsarda 4 mm/s, qoqio`tda esa 35 mm/s. Changlanish jarayonida onalik tugunchasiga ba`zan 1 ta, ba`zan cheksiz miqdorda chang o`sib kiradi. Agar gul 1 ta urug` kurtak hosil qilsa 1 ta chang, ko`p urug` kurtak hosil qilsa ko`p chang o`sib kiradi.
Urug` kurtakka yetib kelgan chang nayi urug`kutrak qopchasida yorilib 2 ta sperma hosil qiladi. Bu spermaning bittasi tuxum hujayrani otalantirsa, ikkinchisi markaziy hujayrani otalantirardi. Bu hodisa bir vaqtning o`zida parallel ro`y beradi. Shuning uchun bu jarayon qo`sh urug`lanish jarayoni deyiladi. Bu jarayon yopiq urug`li o`simliklar uchun xos bo`lib boshqa o`simliklarda kuzatilmaydi.
Tumshuqchaga tushgan changning urug` kurtakka yetib borishi turlicha bo`ladi. Masalan: qoqio`tda 15-45 minut, zubturumda 3-4 soat, guruchda 12-14 soat, qayinda bir necha oy, emanda 12-14 oy gacha boradi.
Adabiyotlar:
1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977.
2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom.
3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990.
4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976.
5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984.
6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991.
7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992.
8. www.ziyonet.uz