III-BAP. JÍLTÍRBAS KÓLLER SISTEMASÍNÍŃ QUSLAR
FAUNASÍNA SÍPATLAMA
3.1. Jıltırbas kóller sisteması hám onıń dógeregindegi uyalawshı ornitofauna
Báhárgi hám jazǵı ornitofauna. Jıltırbas kóli óziniń geografiyalıq jaylasıwı boyınsha Sibir hám Tundradan qublaǵa hám qubla-shıǵısqa, jıllı ellerge hám keyinge ushatuǵın transkontinental migrant quslardıń batıs-aziya migratsiyalıq jolında jaylasqan. Ol quslardıń uyalaw, ushıp ótiwshi quslardıń dem alıw, ushıw aldınan azıqlanıw ornı bolıp xızmet etedi.
Hár-jılı migraciya dáwirinde bul jerde dem alıw hám awqatlanıw ushın millionlaǵan ushıp ótiwshi quslar toqtaydı. Bunnan basqa bul jerde siyrek hám joǵalıp baratırǵan quslar qatarına kiriwshi aq quwlar, kishi qarabay, sarı qutan hám basqa bir-qansha quslar uyalaydı. Ádebiy maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda kól aymaǵında 15 otryad, 36 semeystvoǵa kiriwshi 116 túr qus tirishilik etedi (Ten, Matekova, Ametov, 2007).
Jıltırbas kóller sistemasınıń báhárgi hám jazǵı ornitofaunasın úyreniw maqsetinde biz 2019-jıldıń 5-19 may, 15-28 iyul hám 7-11 may kúnleri ornitologiyalıq izertlewler alıp bardıq.
A. Jıltırbas kóli (suw-batpaq kompleksi)
Kól boyları kópshilik suw-batpaq quslarınıń, ásirese uzın ayaqlılar, ǵaztárizliler hám rjankatárizliler ushın áhmiyetli azıqlanıw ornı sanaladı. Kól shetindegi shalshıq suwlı jaylaólarda jaqsı azıqlanıwbazası esaplanadı. Bul jerde azıqlanıp otırǵan jabayı ǵaz Anser anser, torıalaǵaz Tadorna tadorna, atayka Tadorna ferruginea, shegejin qarabay Plegadis falcinellus, almabas úyrek Netta rufina, turuxtan Philomachus pugnax, úlken Egretta alba hám kishi aq qutanlar Egretta garzetta, kók qutan Ardea cinerea, úlken veretennik Limosa limosa lerdi ushırattıq.
9-súwret. Almabas úyrek Jıltırbas kóliniń dominant qusı
Bul jerde rjanka hám ılayshılar semeystvosınıń hár qıylı túrleriniń (travnik, chernısh, fifi, porucheynik, turuxtan, krasnozobik, chernozobik, bolshoy veretennik hám basq.) massalı aǵımı gúzetildi.
10-súwret. Rjanka tárizliler shalshıq suwdıń tiykarǵı wákilleri
№1 hám №2 soorujenielerde awıl qarlıǵashı Hirundo rustica hám hind shımshıǵınıń Passer indicus uyası tabıldı.
11-súwret. Awıl qarlıǵashınıń Hirundo rustica uyalawı
Kúndizgi kúni sanaq marshrutında qırǵaq jaqınındaǵı qamıs-jekenzarda Qamıs toǵay shımshıǵı Acrocephalus scirpaceus hám turkistan toǵay shımshıǵı Acrocephalus stentoreus, murtlı sinitsa Panurus biarmicus va Qamıs shımshıǵın Emberiza schoeniclus baqladıq. Aytıp ótiwimiz kerek, kól dambasında jaǵa qarlıǵıshı Riparia riparia hám kók kógershinniń Merops persicus koloniyası uya qurmaqta.
12-súwret. Kók kógershinniń Merops persicus uyalawshı koloniyası
Báhargi, jazǵı hám gúzgi baqlawlar nátiyjesinde Jıltırbas kólinde 84 túrli quslar dizimge alındı. Olar ishinde gúzde qasqaldaq Fulica atra (2745 osob), jabayı úyrek Anas platyrhynchos (1240 osob) hám shegejin úyrek Anas crecca (670 osob) eń kóp sanda ushırastı (3-keste). Jazda bolsa palapanlardıń shıǵıwı esabınan kóq kógershin hám dárya shaǵalası kóp sanda baqlandı.
3-keste.
Jıltırbas kólinde baqlanǵan quslar dizimi
-
|
