Esletpe: RL- Tábiyattı qorǵaw Xalıq-aralıq shólkeminiń (MSOP) «Joq bolıp ketiw qáwpi astındaǵı túrler Qızıl dizimi», UzRDB- Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabı (2009).
2 (VU:D)-Ázzi: azayıp baratırǵan, 2 (VU:R)-Ázzi: tábiyiy halda siyrek, 3 (NT, LR-nt+cd)-Joq bolıp ketiw itimallıǵına jaqın
Quslar sanınıń bunday awhalǵa kelip qalıwına olardıń jasaw ortalıǵınıń qısqarıwı hám nızamsız ań awlaw sebep bolǵan.
Basta aytıp ótkenimizdey, 2008 jılı Jıltırbas kóller sisteması A1, A4i, A4iii kriteriyaları boyınsha «Ózbekistannıń áhmiyetli ornitologiyalıq aymaǵı» (IBA, Important Bird Areas) statusın aldı hám xalıq-aralıq dizimge (UZ003) kiritildi. Tómende usı kriteriyalarǵa toqtap ótemiz:
Kriteriya A1. Global siyrek túrler: Máshkóz úyrek Aythya nyroca, Balıqshı úyrek Oxyura leucocephala.
Kriteriya_A4i._B'>Kriteriya A4i. Biogeografiyalıq populyatsiyanıń 1% i yaki onnan kóbisin quraytuǵın túrler: Qızǵısh túsli birqazan Pelecanus onocrotalus, Úlken qarabay Phalacrocorax carbo, Kishi qarabay Phalacrocorax pygmaeus, Shegejin qarabay Plegadis falcinellus, Aqquw Cygnus olor h.b.
Kriteriya A4iii. 20000 nan aslam suwda júziwshi hám suw dógeregi quslarınıń jasawı: almabas úyrek Netta rufina hám basqa suw-batpaq qusları.
Ózbekistan Qızıl kitabına kirgen túrler: Flamingo Phoenicopterus roseus, Kishi aq qutan Egretta garzetta, Alasar Haliaeetus albicilla.
Endi Jıltırbas kóller sistemasında jasawshı quslarǵa dónip turǵan qáwiplerdi keltirip ótemiz.
1. Qurǵaqshılıq yamasa suwdıń jetispewshiligi – tiykarǵı qáwip bolıp, bul jerde jasawshı biokóptúrlilik tirishiligi tek suwǵa baylanıslı. 2000-2001 hám 2007-2008 jılları bolǵan suw jetispewshiligi nátiyjesinde Qaraqalpaqstandaǵı kópshilik kóller qurıp ketti. Suw basseyinlerinde suw qáddiniń turaqsızlıǵına baylanıslı suw-batpaq quslarınıń uya qurıw aymaqları buzıladı, bul bolsa quslardıń, solardan, kem ushıraytuǵın túrleriniń sanınıń kemeyiwine tásir etedi.
Kóldegi suwaǵımın tolıq qadaǵalaw balshıqshılar hám krachkalar koloniyaları jaylasqan hám suwda júziwshi quslar ushın úlken azıqlıq áhmiyetine iye bolǵan Erjanatawdaǵı jaylawlardıń qurıwına alıp keliwi múmkin. Sonday-aq, uyalaw waqtında suwdıń hádden tısqarı aǵıwı da uyalawshı koloniyalardıń suwastında qalıwına hám nabıt bolıwına alıp keliwi múmkin.
20-súwret. Kól shetidegi jılqılar
2. Nızamsız ań awlaw, yamasa brakonerlik – bul jerdegi haywanlar, ásirese quslar ushın eń qáwipli faktor bolıp, hár-jılı kóplep quslar bunıń qurbanına aylanadı. Jıltırbas kóller sisteması jıldan-jılǵa ańshılardı ózine kóplep qaratpaqta. Hátteki ań awlaw qadaǵan etilgen, yaǵnıy quslardıń massalı uyalaw waqıtları da kólde mıltıq dawısları esitiledi.
3. Qadaǵan etilgen torlar menen balıq awlawshılıq – qadaǵan etilgen awlar menen balıq awlaw nátiyjesinde súńgiwshi-júziwshi quslar nabıt boladı. Bizler ekspeditsiya dáwirlerinde usınday awlarǵa túsken quslardı úyrengenimizde olardıń ishinde siyrek hám joǵalıp ketiw aldında turǵan Máshkóz úyreklerdi Aythya nyroca kórdik.
4. Mallardı hám jılqılardı baǵıw - bul sayız suwlarda kolonial uyalawshı quslar ushın kúshli qáwip bolıp tabıladı. Iri qaramallar balıqlardıń uwıldırıqların basıp nabıt qıladı hám sayız suwlarda quslardıń uyalaw protsessin buzadı (20-súwret).
Do'stlaringiz bilan baham: |
