Geo graf iya

19
-§.
K O ‘L VA M U Z L IK L A R . 
Y E R O S T I SU V LA R I
K o ‘llar. Quruqlik yuzasida yer usti va yer osti suvlari oqib tusha- 
digan chuqurliklar k o ‘p. A na shunday tabiiy chuqurliklarda to ‘planib 
qolgan suvga k o ‘l deyiladi. K o ‘llar dengizlardan farq qilib, okeanlar 
bilan tutashm agan b o ‘ladi.
Yer yuzida k o ‘llar ju d a k o ‘p. Eng katta k o ‘l Kaspiy k o ‘li. Uning 
m aydoni 376 m ing km 2 ni tashkil qiladi. Eng chuqur k o ‘l — Baykal. 
C huqurligi 1620 m. O ‘rta O siyodagi eng katta k o ‘llardan biri Orol

---

dengizi edi. H ozirgi vaqtda Orol dengizi suvi qurib, m aydoni ju d a
kichrayib qolgan.
K o ‘l suvi to ‘ldirgan chuqurliklar har xil y o ‘l bilan, k o ‘pincha Yer 
p o ‘stining asta-sekin pasayishidan hosil b o ‘ladi. Yer p o ‘stining yori- 
lishidan ham k o ‘pincha uzun cho‘zilgan chuqurliklar vujudga keladi. 
Bunday chuqurliklar suvga to ‘lib hosil b o ‘lgan k o ‘llar tektonik k o ‘llar 
deyiladi. Issiqko‘l va Baykal k o ‘llari shunday k o ‘llardir.
Tog‘ daryolari vodiylarida chuqur t o ‘g ‘on k o ‘llari uchraydi. U lar 
to g ‘lar qulab, vodiyni to ‘sib qolishidan vujudga keladi. Pom ir to g ‘- 
laridagi Sarez k o ‘li shunday hosil b o ‘lgan. Tekislikdagi daryolar ilonizi 
o ‘zanlarda oqadigan joylarda eski, qoldiq o ‘zanlar suvga to ‘lib qolib, 
o ‘zan k o ‘llar paydo b o ‘ladi.
Agar k o ‘llarga daryolar quyilsa-yu bironta ham daryo oqib chiq- 
masa, bunday k o ‘l oqm as k o ‘l deyiladi. Kaspiy, Orol k o ‘llari shunday 
k o ‘llar. A gar k o ‘llard an daryo oqib chiqsa, u o qar k o ‘l dey ilad i 
(47-rasm). Baykal k o ‘liga 300 dan ortiq daryo quyiladi va undan bitta 
katta daryo - A ngara daryosi oqib chiqadi. Baykal - oqar k o ‘l. Odatda 
iqlim i issiq o ‘lkalardagi oqm as k o ‘llar suvi sh o ‘r b o ‘ladi. C hunki 
q o ‘shilgan suv b u g ‘lanib ketib, suvda erigan tuzlar qoladi. Dunyodagi 
eng sh o ‘r k o ‘l A rabiston yarim orolidagi O ‘lik dengiz. U ning 1 litr 
suvida 270 gram m gacha tuz bor.
K o ‘llardan inson turli m aqsadlarda foydalanadi. Sho‘r k o ‘llardan 
tuz olinadi, sho‘r suv va balchiq ayrim kasalliklarni davolashda qo ‘lla- 
niladi. Chuchuk k o ‘llardan baliqchilik, parrandachilikni rivojlantirishda, 
toza suvidan aholi va x o ‘jaliklarni suv bilan ta ’minlashda foydalaniladi.
edurtm_uz