Geo graf iya

67
47-rasm. Oqmas (a) va oqar (b) ko ‘llar.
Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
T
— 
GIDR
OS
FER
A

---

Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
‘I 
— 
GIDRO
SFE
RA
Insonlar su n ’iy k o ‘llar - suv 
om borlarini ham barpo etishadi. 
U la r, a s o s a n , d a ry o la r s u v in i 
tartibga solish va elektr energiyasi 
olish uchun quriladi.
M u z lik la r . Q u ru q lik d a qor 
to ‘planib, hosil b o ‘lgan k o ‘p yillik 
m u zlar m u zlik la r deyiladi. U lar 
daryo va k o ‘llarni qoplab yotgan 
m u z la rd a n fa rq q ila d i. S o v u q
o ‘lkalarda va baland to g ‘larda y o g ‘gan qor erib ulgurm ay to ‘planadi 
va zichlashib m uzga aylanadi. Tyanshan va Pomir to g ‘laridagi muzliklar 
3500 m dan balandda hosil b o ‘ladi (48-rasm).
Qor y ig ‘iladigan va m uzlik hosil b o ‘ladigan balandlikning quyi 
chegarasi qor ch izig ‘i deyiladi. Qor chizig‘i qutbiy o ‘lkalarda dengiz 
sathigacha pasayadi. Shuning uchun qutbiy o ‘lkalarda - A ntarktida 
materigi va Shimoliy Muz okeanidagi orollarda dengiz b o ‘yidagi yerlar 
ham m uzlik bilan qoplanib yotadi.
Tog‘lardagi m uzliklar bahor kelishi bilan asta erib daryolarga suv 
beradi. Amudaryo, Sirdaryo va Zarafshon daryolari k o ‘p suvini shunday 
m uzliklardan oladi.
Sizga m a ’lumki, sovuq o ‘lkalarda m uzliklar butun yer yuzasini 
q o p lab y o tad i. A n ta rk tid a m aterig i, d u n y o d ag i eng k a tta o rol -
Grenlandiya shunday m uzliklar bilan qoplangan. M uzning qalinligi esa 
4 ming m etrga yetadi. M uzliklar ham asta-sekin siljib borib, dengiz va 
okeanlar b o ‘yiga kelib qoladi. Bunda m uzlik yorilib, b o ‘linib, suvga 
tushadi va suvda suzib yuruvchi katta muz to g ‘larini hosil qiladi (49- 
rasm). Bular aysberglar deyiladi (gollandcha «iys» - muz, nem ischa 
«berg» - to g ‘ degan m a ’nolarni bildiradi). B a’zi aysberglar ju d a katta 
68 
b o ‘ladi. Antarktida qirg‘oqlari yonida kuzatilgan ulkan bir aysbergning 
uzunligi 170 km, eni 45 km va qalinligi 200 m b o ‘lgan. Aysbergning 
k atta qism i suv tagida b o ‘ladi. A ysberglar dengiz va okeanlardagi 
kem alar qatnovi uchun ju d a xavfli.
Yer osti suvlari. Yer p o ‘sti yuza qismidagi to g ‘ jinslarining g ‘ovak, 
b o ‘shliq va yoriqlaridagi suvlar y er osti suvlari deyiladi. Yer osti suvlari
lurtm_uz
48-rasm. Tog‘dagi muzlik.

---

a)
49-rasm. Antarktidadagi muzlik (a) va muzlikdan uzilib tushib, hosil