Geo graf iya

(farqi) deb ataladi. Yil davomidagi eng yuqori harorat bilan eng past 
harorat orasidagi tafovut esa havo haroratining y illik am plitudasi 
deyiladi.
Turli iq lim m in taq alarid a havo h aro ratin in g sutkalik v a y illik
am plitudalari har xil b o ‘ladi. H aroratning sutkalik o ‘zgarishi okean 
va dengizlar ustida 1-2 °C b o ‘lsa, dasht va cho‘llarda 15-20 °C gacha 
boradi. Yillik amplituda esa ekvator atroflarida 5-1 0 °C dan oshmaydi. 
E k v ato rd an q u tb larg a tom on y illik am p litu d a k a tta la sh ib boradi. 
M asalan, Toshkentda y illik am plituda 28 °C ga teng (iyul oyidagi 
o ‘rtacha harorat +27 °C, yanvar oyidagi o ‘rtacha harorat esa -1 °C. 
Binobarin, yillik farq 28 °C ga teng).
H aroratning yil davom ida o ‘zgarishini chizm a k o ‘rinishida tas- 
virlash mumkin. Buning uchun bitta vertikal va bitta gorizontal chiziq 
chiziladi. Vertikal chiziqqa harorat yoziladi. Gorizontal chiziqqa esa oy 
nomlarining bosh harfi yoziladi. So‘ngra har bir oydagi o ‘rtacha harorat 
belgilanadi (53-rasm).
Havoning harorati quyosh nurining tik yoki qiya tushishiga, joyning 
76 
dengiz sathidan balandligiga ham b o g ‘liq. Shuning uchun ham ertalab 
va kechqurun quyosh nuri qiya tushganida havo salqin b o ‘ladi. Kunduz 
kuni, ayniqsa, tush vaqtida quyosh nuri tik tushganida havo harorati 
k o ‘tarilib ketadi.
Bundan tashqari, havoning harorati joyning dengiz sathidan baland­
ligiga ham b o g ‘liq. Yer yuzidan har 1000 m etr yuqoriga k o ‘tarilganda 
quruq iq lim sh aro itid a havo h aro rati 6 °C ga pasayadi. M asalan,
edurtm_uz

---

edurtm uz
53-rasm. Toshkentda 
havo haroratining yil 
davomida o ‘zgarishi chiz- 
masi.
tekislikda havo harorati +20 °C b o ‘lganda, to g ‘da 3000 m balandda 
+2 °C, 4000 m balandda esa - 4 °C b o ‘ladi. Shuning uchun ham baland 
to g ‘larda qor va m uzliklar yozda ham erim ay turadi.
H avo bosim i. Havo ju d a yengil. Dengiz sathida 1 m 3 havo atigi 
1 kg 330 gram m (g) keladi. Lekin 1 cm2 yuzaga 1 kg ga teng b o ‘lgan 
kuch bilan bosadi. Yer yuzasidagi har bir predm et va organizmlarga 
ham shunday kuch bilan ta ’sir k o ‘rsatadi.
H av o n in g Yer y u z a sig a v a u n d ag i b a rc h a n a rsa la rg a b o ‘lgan 
bosim ini havo bosim i deyiladi. Odam bu bosim ni sezmaydi, chunki 
havo bosim i odam tanasidagi ichki bosim bilan bir xil, y a ’ni muvoza- 
natlashgan. Yuqoriga k o ‘tarilgan odamga havo bosim ining kamayishi 
seziladi. Agar to g ‘da 3000 m balandga k o ‘tarilsa, nafas qisiladi, bosh 
aylanadi, 400 0 -5 0 0 0 m balandda burun qonashi, tom irlar yorilishi 
mumkin.
Havo bosim i barom etr asbobi bilan o ‘lchanadi («baros» - og ‘irlik, 
bosim , «m etreo» - o ‘lchash). B aro m etr ikki x il b o ‘ladi: sim o b li