Geo graf iya

H avoning harorati (°C)
M utlaq nam ligi (g/m 3)
N isb iy nam ligi (%)
0°
3
+ 10°
67
+ 20°
10
+30°
50
2. Amaliy ish daftaringizga bugungi ob-havo holatini yozib qo‘ying.
IV v a ria n t. N am lan ish d a ra ja s in i hisoblash.
Bu amaliy ishni bajarish uchun quyidagilarni bilish kerak:
1. Havo nam ligi deb nim aga aytiladi?
2. Yillik y o g ‘in m iqdori qanday topiladi?
3. B ug‘lanish nima?
4. N am lanish darajasi nima? U qanday aniqlanadi? Quyidagi m a’- 
lum otlar asosida nam lanish darajasini aniqlang. B o ‘sh kataklarni to ‘l- 
diring.
Joy nomi
Y illik y o g ‘in 
miqdori
Y illik
b u g ‘lanish
N am lanish
darajasi
Am udaryo etagi
150 mm
200 0 mm
Sirdaryo viloyati
250 mm
1800 mm
Andijon viloyati
500 mm
1500 mm
Piskom q ish lo g ‘i
900 mm
900 mm
2. 
O ‘sim liklar o ‘sishi uchun eng qulay nam lanish sharoiti qayerda 
ekani va eng noqulay sharoit qayerda ekani haqida xulosa chiqaring.
► 
27
-§. 
OB-HAVO VA IQ L IM
O b -havo. Siz radio va televizordan ob-havo m a’lumotlarini deyarli
90
har kuni eshitasiz. O ‘zingiz ham ob-havoni k o ‘p kuzatgansiz. Bularning 
hamm asi ob-havoning vaqt o ‘tishi bilan o ‘zgarishini va turli joylarda 
har xil b o ‘lishini k o ‘rsatadi.
O b-havoning asosiy e lem en tlari (b elg ilari) - h aro rat, nam lik, 
shamol va havo bosimidir. Troposferada ob-havo elementlariga b o g ‘liq 
ravishda shamol va bulutlar hosil b o ‘ladi, y o g ‘inlar y o g ‘adi.

---

O b -h av o deb tro p o sfe ra n in g b iro r jo y d ag i ayni p a y td a g i yoki 
m a ’lu m b ir v a q td a g i (su tk a , h a fta , oy, fasldagi) h o latig a ay tilad i.
Ob-havoning barcha elementlari va hodisalari o ‘zaro b o g ‘langan. 
B iror elem entning o ‘zgarishi boshqa elem entlarning v a butun ob- 
havoning o ‘zgarishiga olib keladi. Masalan, bahorda erta bilan Quyosh 
chiqishi oldidan havo salqin, shamolsiz b o ‘ladi. Quyosh k o ‘tarilishi 
b ila n Yer y u z a sid a g i h av o isib y u q o rig a k o ‘ta rila d i, b u g ‘lan ish
kuchayadi. Iliq havo yuqoriga k o ‘tarilib soviydi. To‘p -to‘p va yom g‘irli 
to ‘p-to‘p bulutlar hosil b o ‘ladi. B a’zan yom g‘ir ham y o g ‘ib o ‘tadi. Agar 
ob-havo bir necha kun o ‘zgarmay bir xilda tursa, uni barqaror ob-havo 
deyiladi.
Inson hayoti va m ehnat faoliyati uchun ob-havoning qanday b o ‘li- 
shini oldindan bilish ju d a zarur (Nim a uchun zarur?). Ob-havoni ol- 
dindan aytish uchun troposferaning holati haqidagi m a ’lum otlar kerak 
b o ‘ladi. Bunday m a ’lum otlar m eteorologik stansiyalarda to ‘planadi. 
M a’lum otlar Yerdagi kuzatishdan tashqari, kosm ik y o ‘ld o sh lar va 
stansiyalardan ham olinadi. M eteorologik m arkazlarda ob-havo xari- 
talari tuziladi va shunday xaritalar yordam ida ob-havoning qanday 
b o ‘lishi oldindan e ’lon qilinadi.
Iq lim . Ob-havoning biror jo y g a xos b o ‘lgan k o ‘pyillik rejim i (ho­
lati) shu jo yn in g iqlim i deyiladi.
Iqlim ning t a ’rifig a harorat va y o g ‘in m iqdori, sham ollar, havo 
massalari, ob-havoning holati haqidagi k o ‘pyillik o ‘rtacha m a ’lumotlar 
kiradi. Iqlim t a ’rifig a y an a eng yuqori va eng past harorat, y illik
y o g ‘inning eng k o ‘p va eng kam miqdori to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar ham 
kiritiladi.
Iqlim haqidagi m a ’lum otlar nim a uchun kerak? Iqlim har bir jo y ­
ning tabiatiga, relyef, daryo v a k o ‘llar, o ‘sim lik ham da hayvonot 
dunyosiga ta ’sir k o ‘rsatadi. Iqlim haqida bilim ga ega b o ‘lmasdan turib 
shahar qurilishi, y o ‘l o ‘tkazish, to ‘g ‘on bunyod etish uchun jo y tanlash 
m um kin emas. Qishloq x o ‘jaligi ham k o ‘p jihatdan iqlim ga b o g ‘liq.
Har bir joyning iqlimi nim alarga b o g ‘liq?
Iqlim avvalo joyning geografik kengligiga b o g ‘liq.
Ekvatorga yaqin yerlar Quyoshdan eng k o ‘p nur oladi. Qutblarga 
yaqin o ‘lkalarni esa Quyosh eng kam isitadi. Buning oqibatida Yer
edurtm_uz
Y
E
R
N
IN
G
H
A
V
O
Q
O
B
IG
T
— 
ATMOSFERA

---

Y
E
R
N
IN
G
H
A
V
O
Q
O
B
IG
T
— 
ATMOSFERA
yuzida issiqlik m intaqalari vujudga keladi (6 1-rasm). Bular bitta issiq 
tropik, ikkita m o ‘tadil va ikkita sovuq m intaqalardir.
O keanlarning uzoq-yaqinligi ham jo y iqlim iga ta ’sir k o ‘rsatadi. 
Yevropadagi Ispaniya va G retsiya davlatlari O ‘zbekiston bilan bir xil 
geografik kenglikda joylashgan. Lekin Ispaniya va G retsiyada qishda 
havo harorati O ‘zbekistondagidan ancha yuqori b o ‘ladi, y o g ‘in ham
k o ‘p y o g ‘adi. Bunga sabab A tlantika okeanidan Ispaniya va Gretsiyaga 
iliq, sernam havo kelib turishidir. O ‘zbekiston okeandan uzoqda jo y ­
lashganligi sababli qishi sovuq va yozi ju d a issiq b o ‘ladi.
Qishda iliq, yozda salqin va yog‘in k o ‘p y o g ‘adigan, dengizga yaqin 
joylar iqlimi dengiz iqlim i deyiladi. Qish sovuq, yoz issiq va y o g ‘in 
kam y o g ‘adigan iqlim kontinental iqlim deb yuritiladi (M am lakatimiz 
iqlim i qanday iqlim?).
Iqlim ga joyning dengiz sathidan balandligi va to g ‘ tizm alarining 
qanday joylashganligi ham katta ta ’sir qiladi.
edurtm_uz
92
Shimoliy tropik
Ekvator
Janubiy tropik
Shimoliy qutbiy doira 
Shim °Hy q u tb
Janubiy qutbiy doira 
Janubiy qutb
"»Oh y