Geodeziya fanidan

1.1.2-rasm. Kvadrat kataklar yasash.
Nol bilan belgilangan chiziqchadagi nuqtaga chizg‘ich nol nuqtasini tutashtirib, u qog‘oz chap qirrasiga parallel holda o‘r­natiladi va birinchi hamda oxirgi teshikchalarning yo‘nilgan qir­ra­si bo‘yicha 0 va 5' bilan belgilangan chiziqchalar chiziladi.
So‘ngra chizg‘ichning nol nuqtasini 5 nuqta bilan tutashtirib, chizg‘ich diagonal yo‘nalishi bo‘yicha qo‘yiladi va chizg‘ichni yo‘nalgan uchini 5' chiziqcha bilan kesishtiriladi. Natijada 0, 5, 5' raqamlar bi­lan belgilangan to‘g‘ri burchakli uchburchak uchlari topiladi. So‘ngra chizg‘ichning nol nuqtasini 5 nuqta bilan tutashtirib, u qog‘oz o‘ng qir­rasiga parallel qo‘yilib, oxirgi teshikcha qirrasidan 5"chiziqcha chi­ziladi. Chizg‘ich nol nuqtasi qog‘ozdagi 0 nuqtaga qo‘yilib, di­a­go­nal 0 — 5" bo‘yicha yo‘naltiriladi va chizg‘ich uchi yo‘nalgan qirrasi bi­lan 5" chiziqcha kesishtiriladi.
6
Shunday qilib, burchak uchlari 0, 5, 5" nuqtalardan iborat ik­kin­chi to‘g‘ri burchakli uchburchak hosil bo‘ldi. 0, 5, 5' va 0, 5',5" uch­burchaklar qo‘shilib, tomonlari 50x50 sm, uchlari 0, 5', 5", 5 nuq­talardan iborat kvadratni tashkil etadi. Bajarilgan ishlar to‘g‘ri­ligini tekshirish uchun chizg‘ichning nol nuqtasi 5' nuqta bilan tu­tashtirilib, qog‘ozni yuqori qirrasiga parallel qo‘yilsa, uning oxir­­gi teshigining yo‘nilgan qirrasi bilan 5" nuqta tutashishike­­rak. Tutashmaslik qiymati 0,2 mm dan oshmasligi kerak. Shundan ke­yin kvadratning to‘rt tomoni chizg‘ichning teshikchalari orqali 10 sm li bo‘laklarga bo‘lib chiqiladi va qarama-qarshi tomonlarda hosil bo‘lgan nuqtalar chizg‘ichning yo‘nilgan qirrasi bilan tu­tash­ti­rilib chiziqlar chiziladi va kvadrat kataklari to‘ri hosil qi­li­na­di. Kvadratlarning o‘zaro tengligini tekshirish uchun ulardan bi­ri­ning diagonali sirkul bilan olinib qolganlarining diagonali bo‘­yicha qo‘yib chiqilganda ular teng bo‘lishi yoki ularning farqi 0,2 mm dan oshmasligi kerak.
Bunday maxsus chizg‘ich qo‘l ostida bo‘lmasa, oddiy yo‘l bilan kvad­rat kataklar to‘rini hosil qilishi mumkin. Buning uchun olingan qog‘oz varaqining qarama-qarshi burchaklaridan oddiy chizg‘ich bilan dia­gonal chiziqlar o‘tkaziladi. Ularning kesishgan nuqtasi 0 dan bosh­lab to‘rtta burchaklarga qarab qabul qilingan uzunlikdagi ke­sim­lar qo‘yib chiqiladi va A, B, C va D nuqtalari topiladi (2.2.3-rasm). Bu nuqtalarni tutashtirib, to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak hosil qi­linadi. A nuqtadan B nuqtaga qarab ko‘ndalang masshtabdan sirkul yor­damida aniq o‘lchab olingan 10 sm ga teng kesim ketma-ket qo‘yib chi­qilib nuqtalar belgilanadi (2.2.3-rasm).
So‘ngra sirkulda olingan o‘sha 10 sm li kesim A nuqtadan boshlab D nuqtaga qarab birin-ketin qo‘yilib, nuqtalar belgilanadi. Xuddi shu tarzda DC tomon D nuqtadan, BC tomon esa B nuqtadan boshlab ol­dingiday kesimlarga bo‘linadi. Јarama-qarshi tomonlardagi teng nuq­talardan chiziqlar o‘tkazilib, 10x10 sm bo‘lgan kvadrat kataklar ho­sil qilinadi. Ularning tengligini tekshirish yuqoridagi kabi ba­ja­riladi.
7