Geodeziya, kartografiya va kadastr

3- chizma. Belitsin B. A. ning injenerlik niveliri:
1 -invertprizma gʻilofi, 2 - invert prizmaning tugatgich vinti, 3 - optikaviy mikrometr vint, 4 - fokuslovchi vint, 5 - adilak prizmalarining bloki, 6- elevasion vint, 7-qaratish vinti, 8-almashuvchi okulyar.
Sʼyomka qilish yoʻli bilan aniqlanadi, fotosurat stereo- komparatorda ishlanib, uning oʻzgarish fotoplani topiladi. Koʻndalang siljishni maxsus ravishda gorizontal hamda vertikal oʻrnatilgan millimetrli reykaga va chizgʻichga teodolit orqali qarab ham aniqlash mumkin.
Inshootda choʻkish orqali boʻladigan vertikal oʻzgarishni aniqlash uchun ish boshida oʻrnatilgan reperga boshda bogʻlangan nuqta qaytadan yana shu reperga bogʻlanadi. Inshoot nuqtasining ilgari va keyin topilgan otmetkalari teng boʻlsa, inshoot balandligida oʻzgarish boʻlmagan boʻladi.
Inshootning gorizontal siljishini aniqlashda Bu asbobning koʻrish trubasida iplar toʻri qoʻyilmagan. Truba narsaga shu truba obʼektivi oldiga qoʻyilgan inert prizma beradigan toʻgʻri va teskari tasvirni birlashtirish kontaktlari) orqali qaratiladi. Truba optikali oʻq atrofida 90° ga aylanadi.
Seyse alinometri ham binoning gorizontal sil– jishi ni niqlashdaishlatiladi. Trubaning kattalashtirishi ortiq (45x) boʻlishi va yasash parallel plas– tinkali nasadka bilan taʼminla– nishi orqali koʻrish oʻqining stvor– dan ogʻishidagi xato masofa 600 m boʻlganda 1 mm boʻladi. Inshootning krenini kuza– tish. Inshoot boʻlaklarining zayma yerda choʻkishi teng oʻlmaganidan inshootning vertikal holati loyi- hadagidan yoniga ogʻadi, bu ogʻish kren deyiladi.
Kren bor yoʻqligini bilish uchun inshootning yuqori va quyi qismida belgilangan sixcha marka yoki krest shaklida boʻyalgan belgi sistemali ravishda kuzatiladi.
3.2 KURS ISHINING ASOSIY XISOB KITOB QISMI
Zamonaviy inshootlar oʻzining murakkab konstruktiv yechimi kichkina maydonda joylashagn koʻp qavatliligi, katta territoriyada joylashgan muhim texnologik qismlardan iboratliligi bilan ajralib turadi.Bu aloxida konstruksiya ѐki texnologik qurilmalarga oʻrnatilgan koʻp sonli markalarni sikldan siklga kuzatish orqali oʻrganishga olib keladi.
Shuning uchun kuzatishni boshqaruvchi tashkilotda geodezik tayanch toʻrlarini barpo qilish, kuzatishni bajarish sifati va inshoot konstruksiyalarining holati haqida bevosita katta hajmdagi qimmatli informasiya materiallari toʻplanib keladi.
Anʼanaviy (traditsion) usulda tizimlash va tahlili qilish bilan cheklanishi kamlik qiladi. Bunda matematik statistika apparati va usullarni qoʻllash zarur.
Bizga kurs ishini bajarish uchun berilan maʼlumotlarda bino inshootlarni choʻkishlar 2004-2005 yillar davommida kuzatilgan boʻlib ular quyidagichani tashkil etgan.

Markazlarni kuzatish natijasi
Marka nomeri	Boshlanish 2020-yil mart			II sikl 2020-yil oktabr		III sikl 2021-yil mart		IV sikl 2021-yil oktabr		V sikl 2022-yil mart			VI sikl 2022-yil oktabr		VII sikl 2023-yil mart
1	227,07			227,063		227,054		227,043		227,036			227,025		227,014
2	227,804			227,795		227,785		227,775		227,765			227,755		227,744
3	228,04			228,034		228,024		228,014		228,004			227,992		227,982
4	228,24			228,232		228,222		228,212		228,202			228,193		228,183
5	228,234			228,223		228,215		228,205		228,195			228,185		228,175
6	227,953			227,941		227,935		227,925		227,915			227,905		227,895
7	228,048			228,035		228,028		228,018		228,009			228,001		227,99
8	229,005			228,994		228,994		228,994		228,984			228,974		228,964
9	227,685			227,668		227,668		227,658		227,648			227,639		227,629
10	227,345			227,335		227,325		227,315		227,304			227,296		227,286
11	229,326			229,309		229,307		229,297		229,287			229,279		229,269
12	227,54			227,526		227,526		227,516		227,506			227,495		227,485
13	227,369			227,352		227,352		227,342		227,332			227,323		227,303
14	228,637			228,624		228,624		228,614		228,604			228,597		228,59
Cho'kish qiymati
I		II	III		IV		V		VI
0,007		0,016	0,027		0,034		0,045		0,056
0,009		0,019	0,029		0,039		0,049		0,06
0,006		0,016	0,026		0,036		0,048		0,058
0,008		0,018	0,028		0,038		0,047		0,057
0,011		0,019	0,029		0,039		0,049		0,059
0,012		0,018	0,028		0,038		0,048		0,058
0,013		0,02	0,03		0,039		0,047		0,058
0,011		0,011	0,011		0,021		0,031		0,041
0,017		0,017	0,027		0,037		0,046		0,056
0,01		0,02	0,03		0,041		0,049		0,059
0,017		0,019	0,029		0,039		0,047		0,057
0,014		0,014	0,024		0,034		0,045		0,055
0,017		0,017	0,027		0,037		0,046		0,066
0,013		0,013	0,023		0,033		0,04		0,0466

Natijalarshunikoʻrsatmoqdagibinoinshootlarnikuzatilaganharbirnuqtasidachoʻkishqiymatlariturlichaboʻlgan.Choʻkishlarqiymatiberilgananiqlikkaqaraboʻlchanadi.Berilgananiqliginisaqlashuchunnivelirlashaniqligioldindanhisoblanadi.Buning uchun quyidagilar aniqlanadi:

1. 
   adilak pufakchasi uchlarini birlashtirish oʻrta kvadratik xatosi.
   

bu yerda d – reykadan nivelirgacha bo’lgan masofa, d = 10m boʻlganda
Biz ushbu aholiga hizmat binosining boshlag’ich qiymatlari ya’ni bino qurilgan paytda o‘lchangan qiymatlari berilgan H₀ ya’ni boshlang‘ich qiymat orqali binoning ma’lum muddat ichida cho’kkan yoki cho’kmaganligini aniqlaymiz.Bu jadvalda H₁ H₂ … H₆lar ma’lum oraliq ichida binoning 8 ta nuqtasidan olingan natijalar.
Bu jadvalda I, II, … , VI ya’ni cho’kish qiymatlarini quyidagi formula orqali hisoblab olishimiz mumkin:


…

Masalan:

1-marka uchun
227,07	-	227,063	=	0,007
227,07	-	227,054	=	0,016
227,07	-	227,043	=	0,027
227,07	-	227,036	=	0,034
227,07	-	227,025	=	0,045
227,07	-	227,014	=	0,056
2-marka uchun
227,8	-	227,795	=	0,009
227,8	-	227,785	=	0,019
227,8	-	227,775	=	0,029
227,8	-	227,765	=	0,039
227,8	-	227,755	=	0,049
227,8	-	227,744	=	0,06