Geoekologiya asoslari va tabiatdan foydalanish

3.2. Geoekologik kartalar tuzish, amalda qo‘llash
va rayonlarga ajratish
Reymov P.T.
9 
Janubiy Orolbo‘yi mintaqasida geoekologik 
muammolarning yechimini zamonaviy kartografik va geoin-
formatsion texnologiyalarni qo‘llash orqali hal qilmoqda. Ular 
xalqaro
– UNESCO-BMBF, Vegetation Spot, NATO SfP va 
O‘zR Fan va texnologiyalar markazi grantlarining moddiy va 
moliyaviy ko‘magida ekologik inqirozli hududlarni baholash 
va geotizimlarda ekologik monitoringni olib borishning tezkor 
usullarini ishlab chiqishdi va amalga tatbiq etmoqda.
GPS
– global ma’lumot uzatish tizimi va DDZ – masofadan 
turib zondlash orqali geotizimlarni baholash va ular ning davriy 
o‘zgarishini kuzatib borish texnologiyasi O‘zR davlat ekologik 
9 
Нигматов А.Н., Реймов П.Р., Абдуреймов С.Ж. Геоэкологический монито ринг 
и оценка дельтовых равнин. – Т.: «Turon Iqbol», 2006. – 128 с.

---

53
boshqaruv organlari, huquqni muhofaza qilish idoralari 
uchun atrof tabiiy muhitga oid haftalik ma’lumotlarni olish 
imkoniyatini beradi. Keyingi 40–50 yil mobaynida BMTning 
kun tartibida ko‘pincha atrof-muhitni muhofaza qilish 
masalalari dolzarb muammolar qatoridan joy olmoqda. BMT 
Bosh Assambleya atrof-muhit muhofazasiga doir muammolar 
yuzasidan unga a’zo davlatlar va Xavfsizlik kengashiga tegishli 
tavsiyalar berishga haqli. Shuning uchun ham Bosh Assambleya 
sessiyalarida yirik jamoat, davlat va siyosiy arboblarning 
ma’ruzalari tinglanadi hamda tegishli xulosalar qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasining har ikkala Prezidentlari BMT 
Bosh Assambleyasining sammitlarida so‘zlagan nutqlarining 
barchasi jahon hamjamiyatining diqqat-e’tiborini Orol dengizi 
havzasi va uning oqibatida yuzaga kelayotgan, aniqrog‘i 
geoekologik inqirozli holatga qaratilgan edi. 1995–2015-yillar 
mobaynida Markaziy Osiyo respublikalarida ushbu tashabbusga 
muvofiq, BMT rahnamoligida Orol muammosiga bag‘ishlangan 
xalqaro konferensiya o‘tkazildi va Orol havzasidagi xalqaro 
suv obyektlaridan oqilona foydalanish yuzasidan Markaziy 
Osiyo davalatlari rahbarlari kelishib olishdi. Bundan so‘ng 
Olmati, Qizil O‘rda, Tashxovuz, Bishkek, Issiq ko‘l, Shimkent, 
Dushanbe, Nukus kabi shaharlarda Orol muammosiga bag‘ish-
langan yuqori darajadagi bir qator uchrashuvlar bo‘lib o‘tdi.
BMTning 55/2 rezolutsiyasi bilan 2000-yil 8-sentabrda 
qabul qilingan «BMTning Mingyillik deklaratsiyasi»ning 
I qism 1–2-moddalarida «Biz, davlat rahbarlari va hukumatlar 
... uchinchi mingyillik arafasida tinch-totuv yashash, taraq-
qiyot va adolatli hayotning asosi sifatida yana bir bor Tashkilot 
va uning Nizomiga qat’iy amal qilishimizni tasdiqlab,... 
o‘zimizning jamoamiz hamda butun insoniyat oldidagi global 
burchimizni his etgan holda shaxsiy va jamoaviy javobgarlik 
prinsiplariga amal qilishni e’tirof qilamiz», deb bitilgan. 
Mazkur xalqaro prinsip BMTning tabiatni muhofaza qilish 
va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning uzoq muddatga 
belgilangan strategik yo‘nalishi. Bundan kelib chiqqan tarzda 

---

54
har bir BMT a’zosi va muayyan bir mintaqadagi mamlakatlar 
o‘z milliy yoki mintaqaviy ekologik qonunchilikni aynan shu 
yo‘naltiruvchi qoida asosida ishlab chiqishni maqsad qilib 
qo‘yishni tasdiqlab bergan. Markaziy Osiyo davlatlari va uning 
regional tashkilotlari bundan istesno emas, albatta.
Ekolog olim N.F.Reymers o‘zining «Insoniyatning yashab 
ketish umidlari: konseptual ekologiya» monografiyasida 
«Ekolo giya
– keng ma’noda insonlarning yashab ketishi haqida-
gi ta’limot», deb bejiz aytmagan. Chunki insonlarning Yer 
kurrasida yashash muddati ularning ekologik qarashlarini 
amalda tatbiq qila olish imkoniyati bilan belgilanadi. Fanda 
buni ekologik konsepsiya deb ataydilar. Geoekologik konsepsiya 
esa
– jamiyatning muayyan geotizimlar doirasida tabiatga 
nisbatan munosabati to‘g‘risidagi qarashlar tizimi, ya’ni bu 
moddiy dunyoda kishilarning o‘rni, ahamiyati va mohiyatini aks 
ettiruvchi qarashlarini qismlarga ajratish va ierarxik pog‘onalash.
Markaziy Osiyo davlatlarining ekologik konsepsiyasi BMT 
Nizomining muqaddimasida keltirilgan so‘zlarda o‘z aksini 
topgan, ya’ni «...xalqaro shartnomalar va boshqa xalqaro 
huquq normalari manbalaridan kelib chiqqan tarzda, adolatga 
olib keluvchi va majburiyatlarni hurmat qiluvchi sharoitlarni 
yaratish maqsadida sabr-toqat va birgalikda yashash, o‘zaro 
totuvlik, yaxshi qo‘shnichilik, xalqaro miqyosda tinchlik va 
xavfsiz 
likni ta’minlashga, biz, birlashgan millatlar xalqlari 
qat’iyan kirishamiz».
Markaziy Osiyo davlatlarining geoekologik prinsipi 
ularni atrof tabiiy muhitga nisbatan qaratilgan geoekologik 
munosabatlarida, ya’ni atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, 
tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va buzilgan tabiat 
majmualarini qayta tiklash prinsiplari (yo‘naltiruvchi qoi dalari) 
va ularni amalga oshirish mexanizmida namoyon bo‘ladi.
Shunday qilib, tabiat va inson munosabatlarining mintaqaviy