Geog 1 (38-янги). p65

Geologik tuzilishi. Qadimda Janubiy Amerika yirik Gond-
vana quruqligi tarkibida bo‘lgan. Keyingi geologik davrlarda
mustaqil materikka ajralgan.

---

88
Òektonik harakatlar ta’sirida Janubiy Amerika platforma-
sining cho‘kkan joylarida botiqlar (Amazonka, Orinoko, La-
Plata) va ko‘tarilgan qismlarida yassitog‘liklar (Gviana, Brazi-
liya) tarkib topgan. Yassitog‘liklarda lava — vulqon yotqiziqlari
ko‘p uchraydi. Alp tog‘ burmalanishida yosh And tog‘ tizma-
lari shakllangan. Bu yerlarda harakatdagi vulqonlar, kuchli zil-
zilalar bo‘lib turadi. Shu xususiyatiga ko‘ra sohil zonasi Òinch
okean „olovli halqasi“ga kiritilgan.
Foydali qazilmalari. Materikda rudali va noruda qazilma boy-
liklar ko‘p tarqalgan. And tog‘larining magmatik va metamor-
fik jinslarida mis, qalay, qo‘rg‘oshin, oltin, kumush, platina,
noruda konlardan oltingugurt, bor, yod, tabiiy selitra mavjud.
Braziliya yassitog‘ligidagi bazaltli va metamorfik jinslarda temir,
olmos, uran, marganes, nikel, kobalt, volfram zaxiralari ko‘p
(ilovadagi 25- rasmga qarang).
Cho‘kindi tog‘ jinslari to‘plangan botiqlarda neft, tabiiy
gaz, toshko‘mir konlari bor.
Relyefi. Janubiy Amerika hududi relyef tuzilishiga ko‘ra ikki
qismga bo‘linadi. Birinchisi tog‘li g‘arb. Bu deyarli meridianal
yo‘nalishdagi eng uzun (9 000 km) And tog‘ tizmalaridir. And
tog‘lari ko‘p qismida tog‘ tizmalarini, markaziy qismida tog‘lik
va yassitog‘liklarni (3 500 — 4 500 m) hosil qiladi. Bu yerda
dunyodagi eng baland harakatdagi vulqon — Lyulyaylyako (6 723
m), materikning eng baland nuqtasi Akonkagua (6 960 m) va
boshqalar bor. Dunyodagi eng baland tog‘ ko‘llaridan biri (Òi-
tikaka, 3 810 m) ham shu yerda joylashgan. Materikning ikkin-
chi — sharqiy qismi katta maydonlarni egallagan tekislik va yassi-
tog‘liklardan iborat. Dunyodagi eng yirik Amazonka, nisbatan
kichikroq La-Plata va Orinoko pasttekisliklari, ular oralig‘idagi
Braziliya va Gviana yassitog‘liklari shu hududda joylashgan.