Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

4.Fosforitlar.Qishloq xo’jaligida apatitlardan tashqari fosforitli agrorudalarning xam axamiyati kata. Fosforitlar ximiyaviy va biologik yo’llar bilan uchraydi, xamda kristal va amorf shakillarda paydo bo’ladi.Fosforitla suvda yomon eriydi. Lekin kuchsiz kislotalarda ancha yaxshi eriganidan nordon tuproqlarda maydalangan fosforitni o’g’it sifatida ishlatish mumkin.Fasforitli jinslarning asosiy qismi fosforli o’g’itlar tayyorlash uchun xom ashyo xisoblanadi. Fosfortli jinslarning yirik konlari Yuqori Kama, Shimoliy Ukraina, Podolsk, Aktyubinsk va Qoratovda (Janubiy Qozag’iston) joylashgan. Keyigi yillar O’rta Osiyo respkblikalarida xam fosforit konlari borligi aniqlangan.
5.Kaliyli agrorudalar. Ular tarkibida kaliy saqlovchi bir qancha minerallardan tarkib topgan bo’lib, eng muximlari silvin KCI, silvinit NaCI KCI, karnalit KCIMgCI*6H2O, kainitKCI MgSO4*3H2O, poligalit KSO4MgSO42CaSO4*6H2O, langbeynitK2SO4*2MgSO4, shenit, glazerit kabi minerallardir. Bu minerallarning ba’zilari qo’llanilmani ikkinchi qismida ta’riflangan.
Kaliyli tuzlar suvda oson eriydi, ta’mi achchiq – sho’r , xavoda gigroskopik xisoblanadi. Kaliyli agrorudalar cho’kindi jinslar qatlamlaridan iborat bo’lib tarkibida 15-30% gacha K2O uchraydi. Kaliyli minerallar bu rudalarda gillar, qum va tosh tuzi Bilan aralashgan xoldadir. Kaliyli agrorudalarning eng kata konlari Uralda, O’rta Osiyoda, Belorussiyada va Emba rayonida joylashgan.
6.Oxakli agrorudalar ( karbonatlar) tabiatda keng tarqalgan bo’lib, nordon reaksiyali tuproqlarni yaxshilashda ishlatiladi, qishloq xo’jaligida oxaktoshlar dolomit va mergel kabi oxakli jinslarning axamiyati juda kattadir. Mamlakatimiz oxakli agrorudalar zapasiga nixoyatda boy. Oxakli jinslar odatda nordon reaksiyali podzol va chimli polzol tuproqlarga maydalangan xolda solinadi.
7.Gipsli agrorudalar (sulfatlar) Bu agrorudalarga tarkibi asosan gips mineralidan tarkib topgan cho’kindi jinslar kiradi. Maydalangan gipsli jinslar ishqoriy reaksiyali tuproqlarga o’g’it sifatida solinadi. Maydalangan gips mayda ko’zli (0,25 mm) li elakdan o’tkazilgan bo’lishi va namligi 8% dan oshmasligi kerak.