Fanning o’rganilish tarixi - Geologiya bilimlarning vujudga kelishida va rivojlanishida o’rta asr buyuk olimlari – Beruniy va Ibn Sino asarlari katta rol uynadi.
- Abu Rayxon Beruniy (973 - 1048) o’zining arab tilida yozgan bir qator asarlarida yer, mineral rudalar, geologik jarayonlar to’g’risida juda ajoyib fikrlarni aytib o’tadi. U yerning dumaloqligiga ishonish bilan birga, uning kattaligini ham birinchilar qatorida o’lchaydi. Beruniyning astronomiya traktatidagi sxematik kartasi qadimgi dunyoni yaxshi bilganligidan dalolat beradi, u bu soxada g’arb geograflaridan oldinda turgan. Beruniy o’sha vaqtdagi o’zining kartasiga afsonaviy mamlakatlar va Kaspiy bo’yi mamlakatlarini joylashtirmaydi, balki Xorazm va Xindistonning geologiyasini tiklashga urinib, oqar suvlar faoliyati haqidagi ilmiy fikrlarni chiroyli qilib tasvirlab beradi. Beruniy ayrim “olimlar”ning xudoning xoxishi bilan ariqdagi suv orqaga qarab oqishi mumkin, degan noto’g’ri fikrlarini fosh etib, suv oqimining asl ma’nosini yechib va u tabiat qonunlariga mos protsess ekanligini tasdiqlab beradi. Uning fikricha, suv markazga intilish kuchiga ega, binobarin u pastdan yuqoriga oqa olmaydi. Tog’ bag’rida buloq yoki yerdan fontan bo’lib chikayotgan suvlarni Beruniy yerdagi bosim kuchiga bog’lab tushuntirgan
Fanning o’rganilish tarixi - Beruniyning zamondoshi, buyuk olim, tabiatshunos va faylasuf Abu Ali ibn Sino (980-1037) ham geologiya fanining rivojlanishga o’zi xissasini qo’shdi. Ibn Sinoning geologik dunyoqarashlari uning ilmiy qomusi – “Ashshifo” (Qalbni davolash) degan kitobning “Tabiat” degan bo’limida yoritilgan, shu kitobning beshinchi qismi meteorologik hodisalarga doir. Bu kismning ikki bobi jinslarga, masalan, minerallarning paydo bo’lish sabablariga va meteorologik hodisalarning kelib chiqish masalalariga bag’ishlangan.
- Ibn Sino tog’ jinsi va minerallarning fizik xossasini, tog’ va vodiylarning paydo bo’lish sharoitlarini tekshirgan va ular haqidagi gipotezani rivojlantirgan.
- Mashhur ozarbayjon matematigi astronomi Muhammad Nasriddin tabiatshunoslik sohasidagi juda ko’p ishlari bilan birga minerallar haqida “Javoxirnoma” degan asarni yaratdi. Bu asarda 34 mineral-zumrad, la’li, shpinel’, fero’za, lazurit, agat, yashma va boshqa minerallarga harakteristika bergan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
