Geosiyosat fan sifatida. Geosiyosiy yondashuvlar (manbalar) Reja

5. Geosiyosat funksiyalari 
 
Geosiyosat alohida davlatlar, davlatlar ittifoqlari, qarama-qarshi ittifoqlar 
hayoti bilan ko`p jihatdan bog`liqdir. U real hayotning obektiv aloqalarini va 
qonuniyatlarini aks ettiradiki, bu unga ma`lum funksiyalarni bajarishga imkon 
beradi. Ularning muhimlari bilish yoki gnesiologik, pragnostik, boshqaruv, 
mafko`raviy funksiyalardir. Ayrim olimlar mustaqil funksiyalar sifatida aksiologik 
yoki baholash, tarbiyaviy yoki siyosiy ijtimoiylashuv funksiyasi, fuqarochilikni 
shakllantirish, aholining siyosiy ongini shakllantirish funksiyalarini sanab o`tishadi. 
Bilish funksiyasi hammasidan ham ko`proq turli jarayonlar va voqealarning 
o`zgarishi va mamlakatlar va xalqlar geosiyosiy rivojlanish tendensiyalarini 
o`rganish bilan bog`liq. Geosiyosiy hayotni ilmiy bilishda ko`proq kiyoslash, 

---

analogiya metodlaridan foydalangan holda davlat hayotida nazariy bilimlar 
majmuasi ishlatiladi, ammo empirik tadqiqotlardan ham ko`proq foydalaniladi. Ular 
geosiyosiy voqelik to`grisida yani empirik asoslangan bilimlarning prioriteti 
(muhimligi)ni ta`minlaydi. Bu yangi faktlarni va geosiyosiy hayotning barcha 
omillarning o’zgarish tendensiyalarini tahlil qilib ko’rsatish orqali amalga oshiriladi.
Bu esa dunyoning geosiyosiy haritasida global va mintaqaviy siljishlarni tushunish 
va tushuntirish uchun zamin yaratadi. 
Albatta bunday tushunish va tushuntirish uchun umummantiqiy metodlar dan: 
analiz va sintez, induksiya va deduksiya, va boshqalardan foydalanish kerak. Aniq 
geosiyosiy voqeliklar, omillar, jarayonlar to`grisidagi ma`lumotlarning yirik hajmini 
umumlashtirish va qayta ishlab chiqish kerak. Boshqa psixologik, ijtimoiy mahsus 
metodlar: hujjatlar tarkibining tahlili, test o`tkazishi sotsiometriya va boshqalarni 
qo`llash mumkin. Bu harakatlar axloqiy chiqishlar, kichik regional siyosiy 
voqealarning qatnashchilari bayonotlari tahlili bo’lishi mumkin. Tadqiqotchi 
obektiv va subektiv ko`rsatkichlarda izohlangan axborotni oladi. Birinchi axborot 
guruhi dunyoda sodir yuulaetgan joriy rasmiy statistika uzgarishni tuldiradi va 
aniqlashtiradi, ikkinchisi esa Dunyo yoki mintaqa geosiyosatining turli subsktlari 
faoliyati maqsadlari, mativlari to`grisidagi axborotdir. Subektiv axborotning bilish 
qadri juda katta. U xalqaro yoki mintaqa hayotida inson omilini ochib beradi, 
ommaviy geosiyosiy jarayonlarning subektiv psixalogik tomonlariga e`tibor 
qarqatadi. Davlat liderlari, malakatlar bloki, sotsial yoki etnik guruhlar va xalqlar 
ongida geosiyosiy rivojlanishning obektiv tendensiyalarining aks etish adekvatlik 
(bir xillik) darajasini ko`rishga imkon beradi. Bilish va pragnozga siyosiy voqealar 
qatnashchilari, uning ijtimoiy axloqiy maqsadlarining tafsiloti, uning talablari va 
manfaatlari, madanyat darajasi, mativlar to`grisidagi ma`lumotlar qiziqishni 
uygotadi. YEmperik tadqiqotlar tadqiqotchilar qiziqayotgan regiondagi fikrni bilish 
shuningdek planetaning kerakli qismidagi yashayotgan aholining ma`naviy 
psixalogik 
kayfiyatini 
o`rganish 
imkonini 
beradi. 
Empirik 
tadqiqotlar 
geosiyosatning Yangi rivojlanish tendenniyasini ifoda etishga imkon beradiki aynan 
mana shular nazaryani tashkil etadi. 
Matematik, statistik dalillar, kompyuter texnalogiyasini qo`llash mumkin 
bo`lgan tabiiy fanlar metodlari sonli o`lchamlar keng foydalaniladi. U jamiyatyni, 
davlatni, davllatlar ishtirokini ma`lum talablarni va tizimning tahminlarni 
qondiradigan ma’lum vazifalarni o’taydigan murakkab struktura ega bo’lgan tizim 
sifatida ko`rib chiqadi. Tizim elementlari tashkilot strukturasi berilgan ma`lum 
dasturga muvofiq faoliyat ko`rsatadi. Tashkilotning asosiy vazifasi-tizimda 
muvozanatni saqlash, elementlar funksiyasini to`gri bajarishdir. 
Institutsional metod institutlar faoliyatini o`rganishga qaratilganki, bu 
institutlar yordamida siyosiy faoliyat davlatning ish yuritishi partiya, tashkilot ish 
yuritishi amalga oshiriladi. Bu metod politologiyada XX-asrgacha politologyiyada 
yetakchi metod bo`lib kelgan, sotsalogiya va geopolitologiyada keng qo’llanilgan.