Гер I: ләңгер ағаш ат. Қудықтан суў алыў ушын тик көмилген ағаштың жоқарысына кесесине байланған ағаш

ЛӘЎЗЕЛИҚ ат. 1. Денеси үлкенлик, ири денелик 2. Аўанлық, есаўанлық, самсамлық. Айтатуғыны жоқ, кошшым, Қәлимбеттиң; бул иси тап ләўзелик болды (Ө. Айжанов).
ЛӘҲӘТ ат. Қәбир, гөр. Геўгим түспей-ақ өлини ләҳәтке қойып қайттық («Қыз. муғ.»ж.).
ЛӘҲӘТТЕЙ кел. Қәбирдей, гөрдей, ләҳәт сыяқлы, ләҳәтке усаған, ләҳәт тәризли. Гәўмис сыйыр ләҳәттей шуқанаққа жығылыпты, зордан дегенде шығардық, — деди ғарры.
ЛӘШҚЕР ат. Душпанға қарсы шығарыў ушын таярланған адамлар, көп адамлардың жыйынтығы, топар-топар адамлар, әскер, қол. Өзи ләшкерлерди баслап Иранға атланыс жасады (К. Султанов). Ләшкерлерин ертип патша жолға раўана болды («Ер Зийўар»). Қимге тиймес таяғы, Қоблан атлы батырға, Қырқ мың ләшкер қол барса, Қырғын болар деп еди («Қоблан»). Ләшкербасы — әскерлерди басқарыўшы, басқарып барыўшы, жол баслаўшы адам, киси. Бир күнй патша ҳәмелдарлары менен ләшкербасыларын кеңеске шақырды («ҚҚ. х.е.»).Буны еситкен душпанның ләшкербасылары да...кейин қайтыўға таярлық көре баслады («ҚҚ. х. е.»).
ЛӘШКЕРДЕЙ кел.Топарласқан көп адамлардай, ләшкерге усаған, әскердей. Ығылып киятырған ләшкердей адамларға ушырастық, — деп ғаррыға баян етти жигит («ҚҚ. муғ. ж.»).
ЛЕБ ат. 1. Адамлардың, жанлы-жаныўарлардың ишинен шығатуғын ҳәўир, дем. Төменде аўзынан шыққан ыссы лебине қолын үплеп Сәлийма тур екен (К. Султанов). Тум-тустан келген хош ийис пенен Айымжамалдың иштен шыққан ыссы леби қосылып, беденимди балқытты (Ө. Хожаниязов). 2. Аўыс. Жағдай, аўҳал, мәни, сыр. Түслик тәрептен ебиндей есип турған күшсиз, жағымсыз ыссы ҳаўаның леби келип тур (А.Бекимбетов). Сыртқа шығыў менен гүздиң салқын леби бетиме лып ете қалды (Ш. Сейитов). Еритип леби бәҳәрдиң, Қыс қурсағы босанды (К. Султанов). 3. Аўыс. Ҳәрекет, қозғалыс, бағдар. Оның күлимсиреген қара көзлеринен әлле бир қуўаныштың леби сезилди (Ө. Хожанов).
ЛЕБЕДКА ат. техн. Аўыр жүк көтеретуғын әсбап, машина, механизм. Меңгериў майданындағы вышкадан жер астына мын метрлик комплект трубасы менен лебедкатүсирилген (Халмуратов).
ЛЕБЕДКАШЫ ат. Лебедканы, механизмди иске қосыўшы, басқарыўшы адам. Лебедкашы бирден машинадан түсти де алға қарай жуўырып кетти («Жас Ленинши» г.).
ЛЕБИЗ ат. Уәде, ықрар, сөз. Жан да, лебиз де аўыздан шығады (Ж. Аймурзаев). Сонда да аўзыңыздан бир лебизди еситким келип тур (Ө. Айжанов). Ўәде қылсаң бир мәрт пенен, Өлмесең лебизден тайма, Кешеги айтқан ўәдеңди, Ертедине сен тайма («Мәспатша»).
ЛЕБИЗЛЕНИЎ ф. Ўәде етиў, ықрар қылыў, сөз бериў. Досымбет қусшыларға ҳақыйқат лебизленди («ҚҚх. е.»).
ЛЕБИЗЛИ кел. Ўәдели, ықрарлы, лебизи бар. Ҳәр бир адам лебизли, ықрарлы болыўға тийис («Сов. ҚҚ-» г.).
ЛЕБИЗСИЗ кел. Ўәдеси жоқ, ықрары жоқ, ўәдесиз, ықрарсыз. Шығармада ўәдесиз, лебизсиз адамлардың образы ашып көрсетилген («Қыз. ҚҚ.» г.).
ЛЕБИНДЕЙ кел. Лебине усаған, леби сыяқлы. Өр кеўилли өрге талпынған, Лебиндей усы үмиттиң (Б. Қайыпназаров).
ЛЕГЕНДА ат.1.Аңыз әңгиме. Легендалардың, жумбақлардың т. б. күтә шеберлик пенен орын алғанлығын байқаймыз (Қ. Мақсетов). 2. Қыялый нәрсе, сөз. Ширкеў мәәзини А. А. Суворов туўралы, оның қалай өлип опат болғаны туўралы түрли халық аўзындағы легенда, аңыз сөзлерден сөйлеп берип турды (Қ. Айымбетов).
ЛЕГЕНДАЛЫҚ кел. Әжайып, теди болмаған, теңи жоқ. Халықтың бул ертедеги легендалық геройлары суўретленген (И. Сағыйтов).
ЛЕГИОН ат. эк.Айрықша әскерий бөлим. Жанымдағы жолдасым легион бөлиминде болғанлығын бастан аяқ маған айтып берди.
ЛЕДОКОЛ ат. Муз жарғыш кеме. Бәҳәр кириўден ледоколларды ислете баслады (К. Султанов).
ЛЕЗГИН ат. Дағыстан АССРында ҳәм Азербайжан ССРында жасаўшы халықтың бири. ЛЕЗГИНКА ат. Лезгин ойыны, танец.
ЛЕЙБ-ГВАРДИЯ ат. Бир қатармонархиялық мәмлекетлерде айрықша жағдайларда әскер.
ЛЕЙБОРИЗМ ат. сияс. Англиядағы рабочийлар партиясының шөлкеми, уйымы, ағымы. ’
ЛЕЙБОРИСТ ат. сияс. Англиядағы рабочий партиясының ағзасы.
ЛЕЙТЕНАНТ ат. әск. 1. Флотта, мәмлекетлик орынларда ямаса армияда хызмет ететуғын офицерлик атақ, орта дәрежели офицерлик атақтың бири. Усы училищени питкерип шыққакларға лейтенант атағын берди (А. Бекимбетов). 2. Усы атаққа ийе әскерий адам. — Жолдас сержант, маған лейтенантты шақырып жиберин, — деди командир (А.Бекимбетов).
ЛЕК ат. Биринен соқ бири дизбеклесип келетуғын қатар, топ, сап. Жәм болыпты адам лек, айланып жүр шарқы-пәлек (Бердақ).
ЛЕҚ-ЛЕК р. Топар-топар, дизбек-дизбек, топ-топ, қатар-қатар, caп, тутасы, қатары. Дүнья деген лек-лек, He кереги таяр, қызым (Бердақ). Бес жүзге шамалас атлы-жаяў болып лек-лек каладан шықты (К. Султанов).
ЛЕКАЛО ат. Белгили бир затларды, буйымларды ислеў ушын таяр үлги.
ЛЕКИН к.с. Мүмкин, итимал, Лекин бүгин муғаллим қосық сабағын өтетуғын болыўы керек («Жеткиншею» г.).
ЛЕКСЕМА ат. лингв.Тилдиң структуралық элементи сыпатында алып қаралған сөз.
ЛЕКСИКА ат. лингв. Белгили бир тилдиң ямаса диалекттиң сөзлер жыйындысы, тилдиң сөзлик составы. Қарақалпақ тилинде шарўашылыққа байланыслы лексика оғада раўажланған (Н. Дәўқараев)
ЛЕҚСИКАЛЫҚ кел. Белгили бир тилдиң сөз байлығына, лексикасына қатнасы барлық, тил илиминдеги лексикалық жумысты изертлеўге тийислилик, соған тәнлик. Бизин лексикалық составымыз оғада жарлы болғанлықтан түсинисиў қыйын болды (Қ. Айымбетов).
ЛЕКСИКОГРАФ ат. лингв. Лексикография бойынша қәниге, сөзлик дүзиўге маман адам. Республикамызда дәслепки жыллары лексикографларымыз жоқ дерлик еди (Қ.Айымбетов).
ЛЕКСИКОГРАФИЯЛЫҚ кел. Лексикографияға тән жумыс, лексикографияға тийис. Лексикографиялық мийнетлерди атап өтиўге болады.
ЛЕКСИКОЛОГ ат. лингв. Лексикология бойынша қәниге, тилдиң сөзлик составын, тилдиң сөз байлығын изертлейтуғын маман. Сөзликлер дүзиўде қәнигели лексикологлар керек екенлигин көрсетип өтти, ...(«Қыз. ққ.» г.).
ЛЕКСИКОЛОГИЯ ат. лингв. Тил билиминиң лексиканы изертлейтуғын бөлими, яғный тилдин сөзлик составы менен сөзлик фондын изертлейтуғын тараўы.
ЛЕКСИКОЛОГИЯЛЫҚ кел. Лексикологияға тәнлик, лексикологияға тийислилик, лексикологияға қатнасы барлық.Сонғы жыллары лексикологиялық жақтан кен түрде изертлене басланды («Сов. ҚҚ.» г.)
ЛЕКСИКОН ат. Жеке адам қолланылатуғын сөзлер жыйынтығы, сөзлик фонд, сөз байлық.
ЛЕКТОР ат. Лекция оқыйтуғын адам, ўаз аитыўшы. Адамлар толық жыйналып болмай-ақ лекторда кирип келди («Жас Ленинши» г.).
ЛЕКТОРДАЙ кел. Лекторға усаған, лектор сыяқлы, лектор тәризли. Гүлайым көптиң алдында тәжирийбели ҳәм иске уқыплы лектордай болып көринди (Т. Нәжимов).
ЛЕКТОРИЙ ат. Көпшиликке лекция оқыўды шөлкемлестиретуғын уйым. ... лекторийлер, халық университетлери жақсы жолға салыныўы керек... («Сов. ҚҚ.» г.).
ЛЕКТОРЛЫҚ кел. Лекция оқыўшылық, лектор болыўшылық. Ҳәр бир лектор лекторлық ўазыйпасын түсиниўи керек, ... («Сов. ҚҚ.» г.).
ЛЕКЦИЯ ат. Оқыў материалын ямаса белгили бир нәрсеге арналған көпшилик ушын аўызша баянлаў усылы, баянлама. Ара-арасында жәмийетлик ислерге де қатнаса баслады, лекцияаларда оқып жүрди (Қ. Айымбетов). Күнделикли лекцияларға қалмай қатнасаман (Г. Камалова). Районлық клубта жаңа жерлерди өзлестириў жөнинде лекциятыңладық (С. Хожаниязов).
ЛЕКЦИЯЛЫҚ кел. Лекцияға тән, лекция оқыў арқалы жүзеге асатуғын, лекцияға байланыслы, лекцияға қатнасы бар. Ҳәзирги күнлери совхозларда ҳәм колхозларда лекциялық жумыслар да жақсы жолға қойыла баслады («Коммунизм нуры» г.).
ЛЕММА ат. мат. Теореманы дәлиллеў ушын керекли басқа бир теорема. Анықлаў ҳәм дәлиллеў ушын ең дәслеп лемманы таўып алыў керек... («Геом. саб.»).
ЛЕНИНИЗМ ат.сияс. Ленинлик тәлимат. Ленинизм... ҳәзирги заманның өмирлик мәселелериниң дурыс жолға түсиў ўине мүмкиншилик береди («Сов. ҚҚ.» г.).
ЛЕНИНЛИК кел. Ленин сиясатына тән, Ленин сиясатына тийисли, Ленин илимине қатнасы бар. Ленинлик сыйлықтың лаўреаты— Ленин атындағы ең жоқары дәрежеде сыйлық алған искер, ғайраткер. Көплеген совет илимпазларына Ленинлик сыйлықтың лауреаты деген атақ берилди («СССР тарийхы»). Ленинлик илим-марксизм-ленинизм теориясына тийкарланған илим Ҳалықтың ҳәр тәреплеме раўажланыў ленинлик илиминиң нәтийжелери болып есапланады («Сов. ҚҚ.» г.). Ленинлик сыйлық— мүлтиксиз ҳадал хызмети, илимий мийнети, ашқан жаңалықлары ушын мийнет ерлерине берилетуғын жоқары ҳүрметли. атақ. Ленинлик сыйлықлар барлық илим ҳәм мәденият ушын оғада үлкен рухландырыўшы роль атқарды («СССР тарийхы»). Ленинлик стипендия ең жоқары баҳалар менен ҳәм де үзликсиз айрықша оқыған студентлерге берилетуғын Ленин атындағы жоқары стипендия. Бизиң студентлеримиздиң арасында Ленинлик стипендия алыўшылардың саны көбейди... («Сов. ҚҚ.» г.).
ЛЕНИНШИЛ кел. Ленин жолы менен журген, Ленин илими менен суўғарылған. Лениншил коммунистлер. Лениншил жаслар.
ЛЕНИНШИЛЛИК ат. Ленин илимине берилгенлик, Лениншил болыўшылық.
ЛЕНТА ат. I. Қызлардың шашының ушына тағыў ушын, түрли жипек материаллардан жүдә жуқа етип узынша исленген зат, буйым. Қызы шашын дөңгелетип қырыққан, төбесине қызыл лента байлаған, мойнына пионер галстугин таққан (Қ.Айымбетов). 2. Тоқтан сақлаўшы, сыртқа зыян (зақым) келтирмеў ушын сыртынан оралатуғын ток өткермеўши зат, изоляциялаўшы лента. Сымның ашық жерлерин монтер лента менен орап шықты, — деди Жумабай («Жас Ленинши».г.). 3.Телеграф, кинематография, пулемет, магнитофон ҳәм усы сыяқлы нәрселерди пайдаланыў ушын магнитлик усыл менен сес жазыўға ҳәм сол сести қайта шығарыўға арналған арнаўлы буйым. Ал телеграф аппаратлары ультиматумлы телеграммалар жазылған ленталарды шубалтып шығарып турды (Н. Островский). 4. Белгили басламаның салтанатлы түрде ашылыўына байланыслы узынына тартылған жиңишке жипек материал, буйым. Лагерьдиң ашылыўына байланыслы жыйналыс болды ҳәм лента қыйылды(«Жас Ленинши» г.).
ЛЕНТАЛЫ кел. Лента таққан, лента байлаған, лентасы бар. Қызыл ленталы қыз қосық айта баслады («Жеткиншек» г.).
ЛЕНТАЛЫҚ кел. Лентаға жарайтуғын, лентаға турарлық, лентаға жарарлық, лента боларлық. Амангүл әжапасынаң ленталық материал алып келиўди өтинди («Жеткиншек» г.).
ЛЕП қ. леб.
ЛЕПЕС ат. Лебиз, айтылған сөз, билдирген хабар. Перзентим деп лепес еткени де рас, ялған жери табылмады («Мәспатша»).
ЛЕПИРИЎ ф. 1. Ҳәўлирип қызыў, толысып тасыў, алып ушыў. Аналық жүрек әлле нәрселерге лепирип алып ушын тур (Т.Қайыпбергенов). 2. Тасыў, толыў, бурқыў, епкин күшейиў. Каналда суў астын-үстин лепирип, Айдынында шабақлар секирип (И. Юсупов). Екеўи дизилисип минди жағаға, Төменде лепирип дәрья ағады (И.Юсупов). 3. Аўыс. Қутырыў, ҳаплығыў, елериў, көтерилиў. Жулқынар байлаўда турған асаўдан, Толқындай лепирип түнерер таўдай (И. Юсупов).
ЛЕПИРМЕ кел. Қурыдан-қуры мақтанған, толып-тасқан, ҳәўликпе. Сәлийманьң бурыннанғы лепирме минезя ғой, — деди Жәмийла (К. Султанов).