Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Relening ishlash toki, qaytish toki va qaytish koeffitsiyenti 
 
Relening ishlashi uchun uning elektromagnit kuchi F
E
yoki momenti M
E 
prujinaning qarshilik kuchi F
P
, ishqalanish va og’irlik kuchi F
ishq
lardan ata 
boʻlishi shart.
ishq
P
EI
E
F
F
F
F



yoki 
ishq
P
EI
E
M
M
M
M



,
(5.16) 
Moment M
EI
va kuch F
EI 
ning ma’lum bir qiymatiga relening ishlay 
boshlashi uchun zarur boʻlgan ma’lum bir I
R
tok toʻg’ri keladi. 
Relening ishlash toki I
R
deb ishga tushishi uchun zarur boʻlgan eng kichik 
tokka aytiladi.
K
M
W
R
I
I
I
R
R
M
RI
R
.



,
(5.17) 
Relelarning koʻp tuzilishlarida ishlash toki I
RI
ni oʻzgartirish imkoniyati bor. 
Buni formuladan xam koʻrish mumkin. W
R
ni oʻzgartirish, prujinaning qarshilik 
momentini oʻzgartirish, xavo oralig’i 

ni oʻzgartirish bilan ishlash tokining 
qiymatiga ta’sir etish mumkin. 
5.15-rasmga asosan relening chulg’amida tok kamayganda tortilgan yakor 
oʻzining boshlang’ich holatiga qaytishi prujina 5 ta’sirida amalga oshiriladi.
Relening qaytish toki I
k
deb yakor boshlang’ich holatga qaytgandagi tokka 
aytiladi. Qaytish tokining ishlash tokiga nisbati I
qayt
/I
RI
qaytish koeffitsiyentii K
qayt
deyiladi. 
ish
qayt
K
I
I
K

,
(5.18) 

---

134 
Tokning oshishiga ta’sir javob beruvchi relelar uchun 
qayt
RI
I
I

shuning 
uchun 
1

qayt
K
Koʻrib oʻtilgan relelar chulg’amlarida tokning qiymati oshganida harakatga 
keladi, shuning uchun ular maksimal tok relelari deyiladi. 
Tokning kamayishiga ta’sir javob beruvchi relelar minimal tok relelari 
deyiladi. Normal holatlarda minimal relelarning yakorlari tortilgan boʻladi (5.16-
rasm), bunda M
E
>M
R
va relening kontaktlari ochiq (uzuq) holda turadi.
5.16-rasm. Minimal tok yoki kuchlanish relesining tuzilishi 
Relening ishlashi uchun rele tokini kamaytirish kerak, bunda prujinaning 
momenti elektromagnit moment va ishqalanish momentidan oshib ketadi: 
M
R
>M
E
+M
ishq
(5.19) 
natijada relening yakori qaytadi va relening kontaktlari ulanadi. Minimal relening 
ishlash toki deb relening yakori qaytgandagi tokka aytiladi, qaytish toki bu 
relening yakorini tortadigan eng kichik tok. Maksimal reledagiday I
qayt
ning I
ri
ga 
nisbati qaytish koeffitsiyentii deyiladi. Minimal relelarda I
qayt
>I
ri
, shuning uchun 
K
qayt
>1.