Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Tokli kesim sxemalari 
Uch fazali va uch releli sxema boʻyicha bajarilgan tokli kesimlar 110 kV va 
undan katta kuchlanishdagi (neytrali mustahkam zaminlangan tarmoqlar) elektr 
tarmoqlari uchun qoʻllaniladi (6.10–rasm). Tok transformatorlar nazorat 
qilinayotgan har bir uchta fazada oʻrnatiladi. Tok transformatorlarning ikkilamchi 
chulg’amlari va tok relelarning chulg’amlari «yulduz/yulduz» (Y/Y) sxemasi 
boʻyicha ulanadi; bunda normal ish holatida relelardagi toklar 
tok 
transformatorlarning ikkilamchi toklariga teng, ya’ni 
1
sx
k

. 

---

164 
6.10 – rasm. Tokli kesimning uch fazali va uch releli sxemasi 
Odatda 110 kV va undan katta kuchlanishli tarmoqlarda bir fazali yerga 
qisqa tutashuvlarga qarshi qoʻshimcha himoya sifatida maxsus nol ketma – ketli 
tokli himoya qoʻllanilishi sababli KA2 tok relesini ishlatmasa ham boʻladi (ya’ni 
ikki fazali va ikki releli sxema). 
SQ blok kontaktning vazifasi himoyaning ishlashi natijasida Q uzgich 
uzilgandan soʻng, uzgichning YAT oʻchirish chulg’amini manbadan oʻz vaqtida 
ajratishdir. Shu bilan birgalikda oraliq relesining KL1.1 kontaktlarini yoy 
ta’siridan kuyishini oldini oladi.
6.11 – rasm. Tokli kesimning ikki fazali va ikki releli sxemasi 
Ikki fazali ikki releli sxema (6.11 – rasm) asosan neytrali izolyatsiyalangan 

---

165 
yoki kompensatsiyalangan elektr tarmoqlarni himoyalashda qoʻllaniladi (odatda 6 
– 35 kV). Bu yerda tok transformatorlari himoyalanayotgan tarmoqning ikkita 
fazada oʻrnatiladi (odatda A va C fazada), tok transformatorlarning ikkilamchi 
chulg’amlari hamda relelarning chulg’amlari «toʻliqsiz yulduz» sxemasi 
koʻrinishida ulanadi. Ushbu holatda 
1
sx
k

. 
Tok transformatorlarning toʻliq boʻlmagan yulduz ulanishli sxemasida barcha 
qisqa tutashuvlar uchun 
1
sx
k

. 
6.12-rasm. Transformatorlarning tokli kesimida maksimal tok relelarining ulanish 
sxemalari 
Ikki fazaning toklar ayirmasiga ulanishli tok transformatorlar sxemasida 
(6.12,b-rasm) simmetrik yuklamalarda va uch fazali qisqa tutashuvlarda 
3
sx
k

, 
lekin ikki fazali A-B va B-C qisqa tutashuvlarda 
1
sx
k

. Ushbu tok 
transformatorlarining ulanish sxemalarini solishtirish natijasida xulosa shuki, 
agarda 
.
ish tk
I
va 
sx
k
oʻzgarmagan hollarda 6.12, b – rasmdagi sxemadagi tok 
relelarining ishlash toki ifoda boʻyicha 6.12, a – rasmdagi sxemaga nisbatan 1,73 
marta kattadir. Ushbu nisbat sezgirlik koeffitsiyentini hisoblashda juda muhim 
ahamiyatni kasb etadi. Sezgirlik koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi: 

---

166 
(2)
.min
.
r
sez
r ish
I
k
I

,
(6.9) 
bu yerda 
(2)
.min
r
I
- himoyalanayotgan transformatorning yuqori kuchlanish 
tomonidagi chiqishlaridagi ikki fazali qisqa tutashuv vaqtida reledagi minimal 
tokining qiymati (6.12-rasmdagi K nuqta); 
.
r ish
I
- relening ishlash toki ifoda 
orqali aniqlanadi. 
Sezgirlik koeffitsiyenti taqriban ikkiga teng boʻlishi kerak. 
6.12, a rasmdagi sxema uchun ikki fazali qisqa tutashuvning barcha turlarida 
hamda 6.12, b rasmdagi sxemadagi A – B, B – C fazalardagi qisqa tutashuvlarda 
1
sx
k

, shundan kelib chiqadiki : 
(2)
(3)
q.t .min
q.t .min
(2)
.min
.
.
3
2
r
t t
t t
I
I
I
n
n




, 
(6.10) 
bu yerda 
(3)
q.t .min
I
- energiya tizimning maksimal qarshilik holatidagi 
himoyalanayotgan transformatorning yuqori kuchlanish tomonidagi chiqishlardagi 
uch fazali qisqa tutashuv vaqtidagi birlamchi tokning minimal qiymati.