Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari
Download 5.78 Mb. Pdf ko'rish
|
Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari (M.Shermatov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Abu Ali ibn Sino
|
Abu Rayhon Beruniy
(973.9—1048. 12) 2 6 qilib yotgan minerallarini ham o‘r- gangan, ularni sinflarga ajratgan, hajm og‘irliklarini aniqlanishning yangi usullarini taklif qilgan. Umuman, Abu Rayhon Beruniy o‘z zamonasining ilg‘or kishilardan juda ilgarilab ketgan. Hatto o‘sha vaqtdayoq u boshlagan va hal qilgan masalalar undan ancha keyin, ya’ni 500—800 yillar keyingina Yevropa va Osiyo olimlari tomonidan kashf qilin- gan yoki isbotlangan. Masalan, yerning harakati haqida- gi uning fikrini polyak olimi Nikolay Kopernik undan 500 yil keyin, ya’ni XVI asrning birinchi yarmida aniq- lagan va isbotlagan bo‘lsa, yer jins qatlamlari va ularning paydo bo‘lish haqidagi fikri esa XVIII asrda Yu. Lomonosov tomonidan «Yer qat- la mla r i» (1757—1759- yilla r ) va Ch. Lyayel tomonidan «Geologiya- ning asosiy boshlanishi» asarida (1830—1883) ilmiy ravishda asoslagan. Abu Ali ibn Sino hozirgi Buxoro viloyatining Vobkent tumani hududida yashab ijod etgan, butun Markaziy Osiyoni olamga tanitgan Abu Rayhon Beruniyning zamondoshi bo‘lib, fanning falsafa, meditsina, huquqshunoslik, tilshunoslik, mantiq, astronomiya, fizika, matematika va boshqa qator sohalari kabi geologiya-mineralogiyaga oid juda qimmatli fikr va mulohazalar egasidir (2.5-rasm). Bu borada uning tog‘larning paydo bo‘lishi, minerallar va zilzila kabi hodisalar to‘g‘risdagi ishlari juda katta ahamiyatga ega. Abu Ali ibn Sino o‘sha vaqtda fanga ma’lum hamma minerallarni to‘rt guruhga: 1 — toshlarga, 2 — eriydigan jinslarga, 3 — oltingugurtli yonuvchi jinslarga, 4 — tuzlarga bo‘ladi. U tog‘larning paydo bo‘lishi haqida gapirganda, yer usti tuzilishining o‘zgarishi asosan ikki kuch ta’siri natijasida, ya’ni hamma yer ustidagi kuchlarning (daryo, shamol, muzliklarning surilishi kabi hodisalari) ahamiyatini juda to‘g‘ri tushuntiradi. U zilzilani tog‘ hosil qilish hara- katlari bilan bog‘laydi. Bu yerda u yana shu narsaga e’tiborni jalb qilib, yerning turli qismida turlicha kuch bilan bo‘ladigan zilzilani Oy bilan Quyoshning yilning turli fasllarida yerga turlicha ko‘rsatgan ta’siri natijasi deb tushuntiradi. Abu Ali ibn Sino fanning qaysi sohasiga qo‘l urmasin, ana shu fanni ilmiy kuzatish va eksperimentlar bilan boyitish kerakligini uqtirgan holda fanga ilmiy yondashishga chaqiradi. Shuning uchun ham u «tarozida 2.5-rasm. Download 5.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|