Global finansliq kriztin’ rawajlaniw tendenciyalari Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Ja’ha’ndegi ayrim ma’mleketlerdin’ sirtqi qarizlarin JIO’ge salistirg’andag’i dinamikasi (%)

1957 jıldaǵı Meksikadan shet el investitsiyalardı shıǵıp ketiwi menen baylanıslı krizistan jetkilikli juwmaq shıǵarmaǵan AQSh húkimetiniń sırtqı qarızları ósip bardı hám jámi húkimet qarızlarınıń quramında sırtqı qarızlardıń úlesi qariyib 44% ten artıp ketti. Bul jaǵday birinshiden, kreditorlardin’ AQSh milliy ekonomikasınıń turaqlılıǵınnan mápdarlıǵın artıwına hám Federal byudjettiń qarızlar amortizatsiyasi hám de procentlerdi tólew ushın qarızlarǵa xizmet kórsetiw boyınsha mámleket qárejetleriniń artıwına da alıp keldi.
2-suwretden kórinip turıptı, olda, keyingi 4 jıl dawamında atap aytqanda, AQSh hám ayırım Ǵárezsiz Mámleketlerdiń Doslıq Awqamı mámleketleri sırtqı qarızlarınıń jalpı ishki o’nimlerine salıstırǵanda salmag’i artıp barǵan. Atap aytqanda, 2008 jılda AQSh sırtqı qarızlarınıń jalpı ishki ónimge salıstırǵanda úlesi derlik 90% ni shólkemlestirgen. Bul kórsetkish Rossiyada 37% ni, Qazaqistanda 102% ni, Ukrainada 64% ni shólkemlesken. Qirqizistonda bolsa keyingi 3 jıl dawamında tómenlew tendentsiyası kuzatilib 2008 jılda 81% ni shólkemlestirgen. Buǵan baylanıslı Ózbekstan Respublikasında unamlı tendentsiya gúzetilip atır. Yaǵnıy, ámelge asırılǵan aqılǵa say ekonomikalıq siyasat nátiyjesinde sırtqı qarızlardıń jalpı ishki o’nimdegi salmag’i 2005 jıldaǵı 29% ten 2008 jılda 13, 3% ge shekem qısqargan.
Házirde kóplegen qánige hám ekspertler tárepinen jáhán finanslıq daǵdarısınıń global tús alıwı hám ekonomikalıq krizis processleriniń kusheytiwi retsessiya hám ekonomikalıq tómenlewdi, investitsion aktivlik kólemi sheklenip barıwın, talap hám xalıq aralıq sawda ko’leminin’ azayıwı hám de ja’ha’nnin’ kóplegen mámleketlerine tásir kórsetetuǵın saldamlı social talofotlar júz bolıwı múmkinligi tán alıw etilip atır.
Atap aytqanda, 2008 jılda jáhán kóleminde tikkeley shet el investitsiyalar aǵımı 20% ge shekem tomenlegenligi gúzetilgen. 2009 jılda jáhán jalpı ishki o’niminin’ tómenlewi, tikkeley shet el investitsiyalar kóleminiń jáne de tómenlewin gúzetiliwi hám de xalıq aralıq sawda kólemi derlik 15% ge tómenlewi itimal etilip atır. Bul jaǵday bolsa jumıssızlıq dárejesiniń artiwı menen baylanıslı saldamlı social mashqalalardi keltirip shıǵarıwı múmkin (3-súwret).