Glossariy Agnostitsizm

ANALIZ VA SINTEZ (grek. Analysis – ajratish, bo’lish va qo’shish, birlashtirish) Analiz shunday bir mantiqiy usuldirki, uning yordami bilan buyumlar, hodisalar fikran qismlarga bo’linadi. Sintezda esa qismlar fikran birlashtirilib, bir butun holiga keltiriladi.
ANALOGIYA (grek. Analogia – o’xshashlik, moslik) – ikki buyumning bir yoki bir necha belgilarning o’xshashligidan boshqa belgilarning ham o’xshashligi to’g’risida hulosa chiqarishdir.
ANTITEZIS (grek. Antithesis – qarama – qarshi qo’yish) – tezisga qarama–qarshi bo’lgan tezis.
APAGOGIK ISBOT (grek. Apagoge – hulosa, apagogos – buruvchi, chiqaruvchi) – vositali isbotning bir turi bo’lib, tezisning to’g’riligi bevosita argumentdan (asosdan) keltirilib chiqarilmaydi, balki unga qarshi bo’lgan tezisning (antitezisning) xatoligini isbotlash orqali dastlabki tezisning to’g’riligi isbotlanadi.
APODEYKTIK HUKM YOKI ZARURIY HUKM (grek. Apodeiktkos – ishonarli, aniq) – predikat va sub’ektdagi belgini zaruriy tasdiqlaydi yoki inkor qiladi. Bunday hukmlar narsa va hodisalar o’rtasidagi zaruriy munosabatni aks ettiradi.
APOLOGETIKA (grek. Apologio – himoya, himoya nutqi) – biror nutqni yoki fikrni himoya qilish (Apologiya ham ana shundan kelib chiqadi).
ARGUMENT (lot. Argumentum – isbot asosiy) tezisni isbotlash uchun keltiriladigan fikrlar. Bunday fikrlarning to’g’riligi praktikada isbotlangan bo’lishi kerak.
ARGUMENT AD HOMINEM – insonga doir degan xatoni lotin tilidagi ifodasi. Biror tezisning isboti uchun obyektiv voqelikda isbotlangan fikrlarni keltirish yo’li bilan emas, balki mazkur odamning ijobiy yoki salbiy tomonini ko’rsatish orqali isbotlashdir.
ASSERTORIK HUKM – mavjudlik hukmi (lot. Assero - tasdiqlayman) – qat’iy hukmning bir turi bo’lib, predikat sub’ektdagi belgining mavjudligini tasdiqlaydi yoki inkor qiladi. Bu hukmda predikatlarda u yoki bu belgining mavjudligini yoki mavjud emasligi qayd qilinadi, halos.
ATRIBUTIV HUKM (lot. Atributum – belgilanilgan, bo’linilgan, qo’shilgan) – predikatda sub’ektga xos sifat va xususiyatlarini aks ettiruvchi hukm.
AFORIZM (grek. Aphroismos – qisqa hikmatli so’z) – u yoki bu fikrni qisqa, aniq va ishonarli, tugallangan shaklda bayon etishdir. Bunday fikrlar murakkab narsalarning mohiyatini ochib berishga xizmat qiladi. Biroq, aforizm formal logik nuqtai nazardan tushuncha ta’rifi bo’la olmaydi.
AFFIRMATIV HUKM (lot. Affermo - tasdiqlayman) – tasdiqlovchi hukmlar (umumiy tasdiq, juz’iy tasdiq, bu hukm ba’zida affirmatik hukm deb ham yuritiladi).