Гносеология – билиш фалсафаси

Агностиклар, аксинча, буни рад этадилар

• ДУНЁНИ
• БИЛИШ
• МУМКИН-МИ?

• Оптимистлар дунёни билиш мумкинлигини таъкидлайдилар

• Скептиклар билимнинг ҳақиқийлигига
• шубҳа қиладилар

• Демокритда –
• образлар (эйдослар)

• Янги давр –
• сенсор сигналлари

• Берклида –
• субъектнинг сезгилари

• Лейбниц билиш-
• илоҳийлаштирилган ғоянинг
• инсон туғма тушунчаларига
• таъсири

• Мах, Авенариус ва б. билиш
• бу сезгиларнинг бўш ва
• тежамли алоқасини амалга
• оширишдир

• Гегель –
• мутлақ ғояни англаш

• ДУНЁНИНГ
• ИНСОН ОНГИДА
• АКС ЭТИШ
• ТАМОЙИЛЛАРИ

• Гносеологик
• релятивизм

• – борлиқ ҳодисалари ва воқеаларини билиш ўзгарувчанлиги, ўткинчилигини мутлақлаштирувчи агностицизмнинг йўналишларидан бири

• ОЛАМНИ АНГЛАШ, ЎЗЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ

• моддий-техникавий –
• тирикчилик
• воситаларини ишлаб
• чиқариш, меҳнат,
• амалиёт

• маънавий (идеал) –
• субъект ва объектнинг
• билишга доир
• муносабатлари
• улар ўртасидаги кўп
• сонли муносабатларнинг
• биридир

• Билим шакллари

• Ижтимоий билим

• Ўйин воситасидаги билим

• Диний билим

• Фалсафий билим

• Мифологик билим

• Илмий билим

• Кундалик билим

• Бадиий билим

• Шахсий билим

• Кундалик билим – бу ҳар хил фаолият
• шакллари – жумладан ишлаб чиқариш
• фаолияти, эстетик фаолият,
• сиёсий фаолият ва ҳоказоларнинг
• таъсирида шаклланадиган
• турмуш билан боғлиқ тушунчалар
• мажмуи авлодлар тўплаган жамоа
• коллектив тажрибаси
• маҳсули ҳисобланади.

• Ўйин воситасидаги билим
• нафақат болалар, балки катталар
• фаолиятининг ҳам муҳим унсури
• ҳисобланади. Ўйин жараёнида шахс
• қизғин билиш фаолиятини амалга оширади,
• билимларнинг катта ҳажмини ўзлаштиради,
• маданий бойлик – ишга доир ўйинлар,
• спорт ўйинлари, актёрларнинг ўйинлари
• ва шу кабиларни қон-қонига сингдиради.

• Мифологик билим борлиқнинг фантастик
• инъикоси ҳисобланади. Мифология
• доирасида табиат,коинот ва одамлар,
• улар мавжудлигининг шарт-шароитлари,
• алоқа шакллари ва ҳоказолар
• ҳақидаги муайян билимлар шаклланган.

• Бадиий билим борлиқни тушуниб
• етиш рефлексиянинг ўзига хос шакли бўлиб,
• у санъат борлиғининг барча босқичларида –
• асар ғоясидан бошлаб унинг
• одамлар томонидан қабул қилинишигача –
• ўзига хос тарзда рўёбга чиқади.

• Диний билим. Диннинг асосий вазифаси
• – инсон ҳаёти, табиат
• ва жамият борлиғининг
• мазмунини аниқлашдан иборат.
• Дин универсумнинг пировард
• мазмунлари ҳақидаги ўз
• тасаввурини асослаб, дунё ва
• инсониятнинг бирлигини
• тушунишга кўмаклашади.

• Фалсафий билим. Фалсафа санъат ва
• дин каби, билиш вазифаларини ечиш
• билангина кифояланмайди. Унинг бош
• вазифаси санъат ва дин билан уйғун ҳолда–
• инсоннинг дунёда маънавий мўлжал
• олишига кўмаклашишдан иборат.
• Фалсафий билиш айни шу мақсадга
• Бўйсундирилган.

• Илмий билим.
• Билишнинг энг олий шакли фандир

• фаннинг асосий вазифаси объектларнинг ўзгариш
• ва ривожланиш қонунларини аниқлашдан иборат

• ижтимоий
• фанлар

• табиий
• фанлар

• техника
• фанлари

• Эмпирик далил

• Реал эксперимент

• Кузатиш

• Илмий далил

• Мавжуд назарий билимдан фойдаланиш

• Гипотезаларни тажрибада текшириш

• Гипотезаларнинг шаклланиши

• Образ

• Моделли экспримент

• Эмпирик умумлаштириш

• Эмпирик тадқиқот натижаларини ҳисобга олиш

• Фикрий экспримент

• Янги тушунчаларнинг шаклланиши

• Қонунуларни аниқлаш

• Улар аҳамиятини аниқлаш

• Атама ва белгиларнинг киритилиши

• Назарияларни яратиш

• Зарурат бўлса қўшимча гипотезаларни қўллаш

• Назарияни тажрибада текшириш

• ИЛМИЙ БИЛИШ СТРУКТУРАСИ

• Шахсий билим.

• М.Полани. Шахсий билим концепцияси – англаш мумкин бўлган нарсаларни фаол ўзлаштириш, алоҳида маҳорат ва алоҳида воситаларни талаб қилувчи ҳаракат.

• Ижтимоий билим

• асосан ўзи ўрганаётган
• борлиқнинг сифат
• томонини тавсифлашга
• қараб мўлжал олади.
• ҳодисалар сифат
• ва хусусийлик
• нуқтаи назаридан
• ўрганилади

• Билиш дунёнинг иккига
• бўлинишини назарда тутади

• билиш қобилиятига
• эга бўлган индивид
• микрогуруҳ, ижтимоий
• гуруҳ синф,
• жамият ҳамдир

• бу субъектнинг
• билиш фаолияти
• қаратилган нарса
• ёки ҳодиса.

• Субъект

• Объект

• БИЛИШ

• инсон қўлга киритадиган
• ахборотнинг энг олий даражаси

• изчил ва ижодий фаолиятининг
• ижтимоий жараёни

• ителлектуал манбага
• таянишни талаб қилади

• билиш жараёнини тил
• ёрдамида амалга оширилади

• инсон қўлга киритадиган
• ахборотнинг энг олий даражаси

• янги, илгари номаълум бўлган
• нарсани яратишга йўналгандир

• Билиш – одам онгида ҳаёт ҳақиқатининг фаол мақсадли акс этиш жараёни.
• билиш жараёнида маиший ҳаётнинг ҳар хил қирралари кўринади,
• нарсаларнинг ички ва ташқи моҳияти очилади. Ташқи олам кўринишлари,
• шунингдек, билиш фаолияти субъекти одам одамни, яъни ўзини-ўзи
• тадқиқ қилади. Замонавий гносеология гностицизм тамойилларига асосланади.

• Одамнинг билиш
• турлари

• Одам ташқи оламни бевосита
• ўзи ёки олам учун янги
• нарсани кашф этади.

• Одам ташқи оламни
• билишни аждодлар билиш
• натижалари орқали ўрганади
• (китоб ўқийди, ўрганади,
• моддий ва маънавий
• маданият янгиликларига
• яқинлашади)

• Билиш масаласига қарашлар:

• Гностицизм тарафдорлари билишнинг ҳозирги
• ҳолати ва келажагига оптимистик руҳда қарайдилар.
• уларнинг фикрича, олам – ўрганилади, одам эса, билиш
• учун чексиз имкониятларга эга. Улар билишни жараён деб
• биладилар, бунинг натижасида онгда оламни акс эттириш
• билан ўз-ўзини ўрганади.

• Агностицизм тарафдорлари инсоннинг оламни билиш
• имкониятларига ёки умуман билиш мумкинлигига
• ишонмайди ёки оламни қисман билиш мумкин деб билади.
• Агностиклар орасида энг машҳури И.Кантдир. У агности-
• цизмнинг изчил назариясини илгари сурди. Улар билиш
• идеал онгнинг мустақил фаолияти деб ҳисоблаганлар.

• Образ ва объект муносабатлари муаммоси (XVII-XVIII)

• Механик дунёқараш механикаси

• «Бирламчи ва иккиламчи сифатлар ҳақидаги таълимот» Ж.Локк (1632-1704), Р.Декарт (1596-1650), Т.Гоббс (1588-1679)

• Бирламчи сифат

• Иккиламчи сифат

• Бирламчи сифат - бу шундай ҳиссий идрок қилинадиган сифатларки, унда улар нарсаларнинг геометрик хоссалари намоён бўлади (зичлик, кенглик, ҳажм, ҳаракат, шакл). Бу сифатлар объектив ва механик математика моддалари ёрдамида ўрганилади

• Иккиламчи сифатлар - инсон ҳиссий органлари фаолиятининг маҳсули сифатидаги субъектив иллюзиялар. Бу сифатлар (ранг, ҳид, таъм ва бошқалар) субъектив, чунки улар моддий нарсаларга хос эмас, зотан материя зарралари таъсирида пайдо бўлса ҳам. Улар иккиламчи, чунки нарсаларнинг сезги органларимизга бирламчи сифатлар таъсирида пайдо бўлади.

• Сифатнинг – соф математик таърифи-фаннинг ягона ҳал қилувчи вазифаси, ҳиссиёт берган далилларни мантиқий-назарий қайта ишлаш.
• Фан – соф – математик таҳлил.

•