Grammatik aksiomalar

Aksomatik nazariya quyidagi holatlar aniqlanganda haqiqiy hisoblana­di:

5. Nazariyaning teoremalari - nazariyaning mutlaq to‘g‘ri, umum tomonidan qabul qilingan formulalari.
4. Nazariya xulosalarini chiqarish qoidalari, ya’ni mutlaq to‘g‘ri formu- lalardan boshqa mutlaq to‘g‘ri formulalarni keltirib chiqarish imkonini beruvchi barcha qoidalarni hisoblab chiqish.
3. Nazariya aksiomalari (boshlang‘ich va mutlaq to‘g‘ri deb hisoblangan formulalar).
2. Nazariya formulalari, ya’ni nazariyada fikrlangan barcha ifodalarning tavsifi.
1. Nazariya ifodalarini tavsiflash uchun zaruriy bo‘lgan nazariya simvollari - harflar, belgilar yoki raqamlar.

Til grammatikasining matematik modeli matematik mantiqning aksi­omatik nazariyasiga asoslanadi. Aksiomtik nazariya predmeti tabiiy tillardagi gaplardir (ya’ni ixtiyoriy so'zlar ketma-ketligi). Teorema sifatida tabiiy tillarda to‘g‘ri hisoblangan gap konstruksiyalari ko'rib chiqiladi.

• Til grammatikasining matematik modeli matematik mantiqning aksi­omatik nazariyasiga asoslanadi. Aksiomtik nazariya predmeti tabiiy tillardagi gaplardir (ya’ni ixtiyoriy so'zlar ketma-ketligi). Teorema sifatida tabiiy tillarda to‘g‘ri hisoblangan gap konstruksiyalari ko'rib chiqiladi.

Dastlab tabiiy til aksiomatik nazariyasining bosqichlarini keltiramiz:

• 1. Aksiomatik nazariyaning simvollari: til harflari (alifbo), tinish belgilari va mantiqiy operatsiyalarning belgilari.
• 2. Aksiomatik nazariyaning formulalari: tildagi so‘zlar, ular maxsus kengaytirilgan lug‘atda keltiriladi.
• 3. Til grammatikasi aksiomalari: gaplarning dastlabki to‘g‘ri konstruksiyalari. Masalan, ingliz.tili uchun ega+kes+toid+hol (kengaytirilgan tasdiq (darak) gap kostruksiyasi): Mother bought milk yesterday. O‘zbek tili uchun ega+to‘ld+hol+kes (kengaytirilgan tasdiq (darak) gap kostruksiya­si): Nafisa ma’ruzani diqqat bilan tingladi.

4. Keltirib chiqarish qoidalari (berilgan konstruksiyalardan yangi gap konstruksiyalarini hosil qilish qoidalari):

• G - ingliz tilidagi muayyan bir gap;
• К Ch q - keltirib chiqarish qoidalari.
• 1. G (e,k,t,h) ya’ni G gapidan yangi (kengaytirilmagan gap) hosil boiadi (unda gapning ikkinchi darajali bo‘laklari tushirib qoldirilgan).
• G: The car stopped at the gate - Mashina darvoza yonida to'xtadi.
• G: - Mashina to'xtadi.
• 2. G (e,k, The car stopped h) Bunda G gapidan aniqlovchili (ya’ni har bir gap bo'lagining o‘z aniqlovchisi mavjud) gap hosil bo‘ladi.
• G: The car stopped at the gate - Mashina darvoza yonida to'xtadi.
• G2: The blue car stopped at the gate - Ko‘k mashina darvoza yonida to‘xtadi.