Грунтлар механикасы пәнинен

Е = β · m_ν = β 1+e₀ / m₀ (7.4)

Бунда : β -компрессия үскенесинде грунттың дөгерек әтирапына кеңейиў имканиятының жоқлығын есапқа алатуғын коэффициент. Ол Пуассон коэффициентине байланыслы түрде анықланады.

β = 1-(2 · ν) / (1- ν) (7.5)

β ҳәм ν коэффициентлери дәрежелери.

9-кесте.

№	Грунт түри	Ν	β
1.	Қум ҳәм ылайлы қум	0,3	0,74
2.	Қумлы ылай	0,35	0,62
3.	Ылай	0,42	0,4

Грунты қысылыўға сынаў ҳәм компрессия ийрек сызығын қурыў
Грунты сығылыўға сынаў , үлгиге бағаналы өсиўши жүк қойып әмелге асырылады.
Байланыслары бузылмаған грунтларға биринши бағаналы жүктиң дәрежеси тәбийғый басымға тең болады.
Кейинги бағаналар 0,05 0,1 0,2 0,3 0,5 МПа етип қабыллаўға болады. Ақырғы басым тәбийғый басым менен тажрийбедеги жүктен шама менен 15% көп болыўы керек.
Ҳәр бир бағана жүк шөгиўдиң шәртли тоқтаўына шекем услап турылады. Шәртли тоқтаў сапатында 1суткада 0,01 мм шөгиў қабылланады.
Шөгиўди өлшеў саатлы индикатор жәрдеминде әмелге асырылады.
Ҳәр бир бағана жүк ҳәм индикатордың көрсеткиши арнаўлы дәптерге жазылып барылады.
Грунттың алдын есапланған тығызлығы (ρ) , салыстырмалы салмағы (γ), бөлекшелердиң тығызлығы (ρ_s), бөлекшелердиң салыстырмалы салмағы (γ_s) ҳәм ығаллығын (W), билген ҳалда грунттың дәслепки геўеклик коэффициенти (е₀) есапланады.
е₀ = ρ_S / ρ (1 + 0.01 W) – 1 = γ_s / γ (1 + 0.01 W) – 1 (7.6)

Дәслепки геўеклик коэффициенти (e₀ ) ҳәм грунттың кейинги бағанадағы шөғиўин (ΔS_i) билген ҳалда жүктиң ҳәр бир бағанасы ушын геўеклик коэффициентин есаплаў мүмкин.

e₁ = e₀ – ΔS_i / h (1+ e₀) (7.7)

бунда: ΔS_i – берилген жуктеги шөгиў

h – үлгиниң дәслепки бийиклиги.
Алынған мағлыўматлар бойынша компрессия ийрек сызығы қурылады (6-сүўрет).
Абцисса көш ерине басым, ордината көшерине геўикли коэффициентиниң муғдары қойылады.

6- сүўрет Одометрдиң сызылмасы

Р Н	σ КПа	Т Ўақыт мин	Индикатор көрсеткиши, мм			Шөгиў S . мм
			Шеп тәрепи U1	Оң тәрепи U2	Орташа Uорт = (U1+U2) / 2
0	0	0				0,00
30	50	1 2 4 6 8
60	100	1 2 4 6 8
120	200	1 2 4 6 8
240	400	1 2 4 6 8

1. 
   кестедеги белгилер:
   

Р- илдириген жүк салмағы
σ – вертикал күшлениў
t – бағаналы жүк қойылған ўақты.

S= U_орт – U₀ ; U₀= U₀₁-U₀₂ / 2

Бунда: U₀₁ : U₀₂ - өлшегишлердиң дәслепки көрсеткишлери. (σ = 0)

Грунтқа қойылған вертикаль жүк σ кПа	Үлги шөгиўиниң шәртли тоқтаўы Si Мм	Қысылыўдағы оң шөгиў ε = Si / h0	Геўеклик коэфициентиниң өзгериўи Δe1 = ε (1+e0)	Кернеўге туўры келген геўеклик коэфициентиниң дәрежеси e1 = e0 - Δe
0	0	0	0
50
100
200
400

-/1 –таблица бойынша / 8 минуттан кейинги шәртли тоқтаўына туўры келген шөгиў.

7- сүўрет Грунттың қысылыўына сынаў тәжирийбесинде штамптың шөгиўи менен ўақыт арасындағы байланыс сызылмасы.

8-сүўрет. Компрессия ийрек сызығы. Геўеклик коэффициенти е менен қысыўшы басым арасындағы байланыс.

Тәкирарлаў ушын сораўлар

1. 
   Динамикалық күш тәсиринде грунтта қандай жағдай жүз береди?
   
2. 
   Жабысқақлық коэффициентин анықлаўға мөлшерленген әсбаптың атын айтың?
   
3. 
   Грунттың тоқтаўсыз шөгиўинде жабысқақлық коэффициенти қандай көринисте өзгереди?
   

№ 9- Лабораториялық жумыс
Грунтлардың жылжыўға қарсылығын анықлаў.
Грунттың жылжыўға қарсылығы грунттың ығаллығы ҳәм тығызлығына байланыслы болады.
Қумлы ҳәм ылайлы грунтлардың жылжыўға болған қарсылығын горизонтал қәдди σ түби бойлап кесиўши үскенеде анықлаў тийкарында орынланады.
Грунттың жылжыўға болған қарсылығын грунттың жылжыў тегислигине тик бағдарланған кернеўге (σ) байланыслы. Грунтты сынаў нәтийжесинде абцисса көшерине σ- кернеўди ҳәм ордината көшерине жылжыўшы урынба τ- кернеўди қойып, олардың арасындағы байланыс сызылмасы сызылады. Бул байланыс 1773 жылы француз алымы Ш.Кулон тәрепинен табылып төмендегише жазыладыю
τ = с+ σ _n · tg φ (8.1)

Қумлы грунтлар ушын

τ = σ _n tg φ (8.2)

Жылжыўға қарсы беккемлик муғдарлары:

- грунттың ишки сүйкелис мүйеши;
- салыстырма байланыс күши, ямаса сыртқы күш тәсир етпегенде грунттың жылжыўға болған беккемлигин
τ₀ = c (8.3)
Байланыстағы грунтлардың беккемлиги жоқары болып, ығаллық ҳәм грунтлардың структурасына байланыслы болады.
Байланыссыз /шашылыўшаң/ грунтларда байланыс күши жүдә киши болып, әмелде нольге тең деп қараў мүмкин.
Керекли әсбап-үскенелер
Жылжыўға сынаў ГГП-30 әспабы
алдынан тығызланған ГГП-29 әспабы
үскене, саатлы индикатор
кептириўши шкаф
техник тәрези
бюкслар
эксикатор
пышақ
фильтрлеўши қағаз.
Жумыстың орынланыў тәртиби.
Сынаў ГГП – 30 әспабында әмелге асырылады.
Үлгиниң көлденең кесиминиң бети А_н = 40 см ² см, үлгиниң диаметри d = 71,4 мм, үлгиниң бийиклиги h = 40 мм.
Тик басым бериўши жүк ушын елеклер қатнасы 1:10, горизонтал урынба күшлениў бериўши жүк ушын елеклер қатнасы 1:10
Тик басым дәрежелери -0,1; 0,2; 0,3.
Үлги әсте жылжыў усылында қырқылады.
Грунттың шегаралы қарсылығы / урынба кернеў/ ҳәм тик кернеў аралығындағы байланысты билиў ушын τ = f (σ) ҳәр бир тәжирийбе ушын τ = T/A_н есапланады ҳәм графиги сызылады.
Бул жерде Т- бағаналы горизонтал жүк /күш/.

9-сүўрет. Бир тегислик бойынша қырқыў әспабының сызылмасы.

Жүк муғдары, Н		Қырқылыў бетине қойылған кернеў, КПа		Ҳарекетленетуғын ыдыстың горизонталь бағдарда көшиўи , мм
вертикал	Горизон тал	Тик σn	Қырқыўшы τ	Индикатор көрсеткиши U1	дәрежеси δ
40,0	0 4,0 8,0 12,0 16,0 20,0 24,0 28,0 32,0 36,0	100	0 10 20 30 40 50 60 70 80 90		0,00
80,0	0 8,0 16,0 24,0 32,0 40,0 48,0 56,0	200	0 20 40 60 80 100 120 140		0,00
120,0	0 120 240 360 480 600 720	300	0 30 60 90 120 150 180		0,00

Тәжирийбе нәтийжелери жәрдеминде жылжыўшы кернеў менен горизонтал көшиў арасындағы байланыс (1- сүўрет) ҳәм шегаралы жылжыўшы күшлениў менен тик кернеў τ = f (σ) арасындағы байланыс сызылмалары сызылады (11-сүўрет).

τ , кПа

10- сүўрет горизонтал көшиў δ менен жылжыўшы кернеў (τ)
арасындағы байланыс сызылмасы.
τ _шег, кПа

11- сүўрет шегаралы жылжыўшы кернеў τ_шег , пенен вертикал кернеў σ_n арасындағы байланыс сызығы.

Ишки сүйкелис мүйеши φ ҳәм салыстырмалы байланыс С төмендеги формула жәрдеминде әмелге асырылады.
tgφ = τ_2шег - τ _1шег / σ_n2 – σ_n1
τ_2шег - τ _1шег лердиң σ_n2 ҳәм σ_n1 лерге туўры келген муғдарлары жоқарыдағы сызылмадан (11-сүўрет) анықланады.