Gulchehra izbullaeva pedagogika nazariyasi

«Guldursun» – o’zbek xalq rivoyati. Guldursun qal’asi 
xarobalari tarixi bilan bog’liq holda yuzaga kelgan. 1937 yilda S. P. 
Tolstov tomonidan yozib olingan. Rivoyatda XIII asrda Xorazm 
xalqining mo’g’ul bosqinchilariga qarshi kurashi aks etgan. Rivoyatga 
ko’ra, Guliston shahrini mo’g’ullar uzoq vaqt qurshovga ololmay tutib 
turadi. Shaharda oziq-ovqat tugay deb qolganda, oqsoqollar maslahati 
bilan dushmanni chalg’itish rejasi tuziladi. Himoyachilar so’nggi don-

---

56 
dunni bir necha sigirga yedirib, ularni shahar tashqarisiga haydab 
y
uborishadi. Sigirlarni so’yib yegan dushman ularning ichidan 
chiqqan bug’doyni ko’rib, hali shaharda oziq-ovqat ko’p ekan, degan 
xulosaga keladi va qaytib ketish harakatiga tushadi. Biroq, dushman 
lashkarboshisini qal’a devori tepasidan bir necha bor ko’rib, unga 
oshiq bo’lib qolgan shoh qizi Guldursun qal’adan tashqariga maktub 
chiqarib, dushman lashkarboshisini bu sirdan voqif qiladi. Mo’g’ullar 
shaharga qayta hujum qilib, uni vayron qiladilar. Lashkarboshi esa 
o’ziga peshvoz chiqqan Guldursunni, «o’z elingga vafo qilmading, 
menga vafo qilarmiding», deya qatl ettiradi. «Guldursun»da xalqning 
yovga 
qarshi 
kurashdagi 
jasorati, 
yurt 
uchun 
kurashishi, 
mehnatsevarligi va tadbirkorligi ulug’langan hamda el-yurtni 
e’zozlash, unga xiyonat qilmaslik o’z ifodasini topgan. 
Mo’g’ul bosqini o’lkalarning moddiy va ma’naviy taraqqiyotini 
bir necha yuz yillar orqaga surib yubordi. Xalq intilish va 
qiziqishlarining asosiy mavzusi mo’g’ul bosqinchilarini la’natlash, 
unga nisbatan cheksiz nafrat va olijanob insoniy fazilatlar
ni ulug’lash 
bo’ldi. Bu xalq og’zaki ijodi va tarixiy asarlarda o’z ifodasini topdi. 
Bu asrga kelib Movarounnahr, Xuroson va Xorazmda yozma adabiyot 
namoyandalarining o’z yurtlarida badiiy ijod bilan shug’ullanishlari 
uchun umuman hech qanday imkoniyat yo’q edi. Mo’g’ullar 
qirg’inidan tasodifan qutulib qolgan adiblar, yozuvchilar, shoir va 
olimlar o’z vatanlarini tark etib, boshqa mamlakatlardan boshpana 
izlashga majbur bo’ldilar. Ulardan ko’plari Hindiston, Eron, Turkiya, 
Misr va boshqa Yaqin Sharq mamlakatlariga bosh olib ketdilar. 
Markaziy Osiyodan borgan ijodkorlar boshqa mamlakatlarda bo’lsa 
ham o’z xalqlarining madaniyati va adabiyoti rivojiga hissa 
qo’shdilar.