Guliston-2022 mundarija: kirish

O‘rganilganlik darajasi. O‘zbekistonda nogironlikka oid ilmiy qarashlarning izchil olib borilayotganligi va bu mavzuda O‘zMU sotsiologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD), dotsent Abduxalilov Abdullo, O‘zMU sotsiologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD), dotsent Elyor Zaitov Xolmamatovich, professor Nodira Latipova Muxtarjanovna, professor Maya Xabibovna Ganievalarning ilmiy ishlarini ta’kidlashimiz va ularning bugungi kundagi ijtimoiy ish yo‘nalishidagi ishlarini aytishimiz ham alohida o‘rinlidir. Jahonda miqyosida esa, BMT kotiblari Antonio Gutterish, Pan Gi Munlarning bevosita nogironlikka oid fikr va mulohazalari va ularning jonbozliklarini ta’kidlashimiz o‘rinli bo‘ladi, albatta. Jamiyatdagi nogironlar muammolarini o'rganishga E. I. Bestova, A. V. Gostyushina, T. A. Dobrovolskaya, A. V. Kuznetsova, A. I. Osadchix va boshqalar kabi taniqli rus tadqiqotchilarining asarlari katta hissa qo'shdi.mutaxassislarning ta'kidlashicha, mavjud muhit sohasidagi hozirgi vaziyat nogironlarni juda qiyin sharoitlarga qo'yadi. Nogironlar uchun qulay yashash muhitini (yashash muhiti, ta'lim, shaharsozlik) shakllantirish muammolari M. yu.Kesler, yu. V.Kolosov, L. A. Viktorova, E. I. Bestova, N. F. Dementieva. Ijtimoiy soha muassasalarini boshqarish jihatlari E. I. Bestova, L. V. Topchego va boshqalarning asarlarida aks ettirilgan, ammo nogironlar uchun qulay yashash muhitini ta'minlash sohasidagi idoralararo hamkorlik muammosi rus va xorijiy olimlarning asarlarida yaxshi tushunilmagan. Xalqaro universitetlar uzoq vaqtdan beri nogironlikni klinik nuqtai nazardan o'rganmoqdalar. 1986-yilda ijtimoiy fanlar Assotsiatsiyasining surunkali kasalliklar, nogironlik va nogironlikni o'rganish bo'limi nogironlik tadqiqotlari jamiyati deb o'zgartirildi va uning "har chorakda nogironlik sharhi" jurnali birinchi jurnal bo'ldi. nogironlik bo'yicha tadqiqotlarda. AQShda birinchi nogironlik dasturi 1994-yilda Sirakuza universitetida paydo bo'lgan. Biroq, kurslar va dasturlar juda kam edi. 1997-yilda "nogironlik bo'yicha tadqiqotlar o'quvchisi" ning birinchi sonida Lennard J. Rouling. Devisning yozishicha,"kimdir gumanitar fanlar doirasida nogironlik to'g'risida dars berishi deyarli mumkin emas edi". O'n yildan so'ng yozilgan ikkinchi nashrida u "hamma narsa o'zgardi" deb yozadi, ammo "nogironlik bo'yicha tadqiqotlar xaritada ko'rsatilganligi ularni topish oson degani emas". Biroq, maydon 2000-yillarda o'sishda davom etdi. 2009-yilda "nogironlik bo'yicha tadqiqotlar" ning har choraklik nashrida "nogironlikni o'rganish bo'yicha ingliz tilidagi darajalar va kurslarning ko'p millatli sharhi"nashr etildi. Ular 2003-yildan 2008 yilgacha AQSh, Buyuk Britaniya, Avstraliya, yangi Zelandiya va Kanadada nogironlik bo'yicha o'z-o'zini o'qitish kurslari soni 56 dan 108 gacha, daraja berilgan kurslar soni esa 212 dan 420 gacha o'sganligini aniqladilar. AQShda 11 ta, Buyuk Britaniyada 2 ta, Kanadada 3 ta va Avstraliyada 17 ta nogironlik bo'yicha o'quv darajalari taklif qilindi. Nyu-York Taymsning 2014 yildagi "nogironlik bo'yicha tadqiqotlar: yangi Normal "maqolasi shuni ko'rsatadiki, nogironlik bo'yicha o'quv dasturlarining kengayishi 1990 yilda nogironligi bo'lgan amerikaliklar to'g'risidagi qonun (ADA) qabul qilinishi bilan bog'liq. ADA-ni tugatgandan so'ng o'sganlar kollejlarga o'qishga kirdilar va nogironlik bo'yicha tadqiqotlar o'sishi bilan ishlay boshladilar. 2014 yilda nashr etilgan "nogironlik tadqiqotlari chorakligi" maqolasida 2008-yildan 2012-yilgacha talabalar guruhlari va nogironlik bo'yicha tadqiqotlar o'rtasidagi munosabatlar tahlili nashr etilgan. Ularning maqolasida 4 xil universitetdagi guruhlar tahlil qilinadi va professorlar o'zlarining o'quv dasturlari va tadqiqotlariga talabalar faolligini qanday kiritganliklari tasvirlangan. 2010-2015 yillarning o’zidagina keksalar va nogironlar uchun 12 ta "Sahovat" va "Muruvvat" internat-uylarining moddiy-texnika bazasi mustahkamlandi, 14,6 ming nafar yolg’iz keksalar, pensioner va nogironlarning uy-joy-maishiy sharoitlari yaxshilandi, 5,4 ming nafar nogironlar texnik reabilitatsiya vositalari va protez-ortopediya buyumlari bilan ta`minlandi, 6,4 ming nafar nogiron va pensionerlar sanatoriylarda sog’lomlashtirildi. Ko’rsatilgan tibbiy-ijtimoiy yordamning umumiy hajmi 132,2 mlrd so’mni tashkil etdi. Kam ta`minlangan oilalarga beg’araz va moddiy yordamlar miqdori ortadi — Prezident qarorida. 12 sentyabr kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aholining kam ta`minlangan qatlamini qo’llab-quvvatlashning qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-3268 sonli qarori qabul qilindi. Qaror matni Prezidentning rasmiy saytida e`lon qilindi.
Prezident qaroriga ko’ra, bir qator idora va tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilayotgan aholining kam ta`minlangan qatlamini 2017–2018 yillarda ijtimoiy jihatdan qo’llab-quvvatlash hududiy manzilli dasturlari ma`qullangan. O‘zbekistonda nogironligi bo‘lgan kishilar ahvolini tahlil qilish O‘zbekiston Hukumati va BMT agentliklari tomonidan tayyorlandi va mamlakatda mavjud bo‘lgan vaziyatni «tezkor o‘rganib chiqish» imkonini beradi.
Ushbu hisobot kelgusidagi ishlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va O‘zbekistondagi nogiron bolalar va kattalarning huquqlarini muvaffaqiyatli kengaytirish hamda ularning inkluziyasini ta’minlash uchun amalga oshiriladigan chora-tadbirlar haqida batafsil ma’lumot beradi. Ushbu hisobot beshta yo‘nalishda amalga oshirilgan bo‘lib, ko‘rib chiqish natijalarini jamlaydi va tushuntiradi: yuridik jihatdan ko‘rib chiqish, institutsional ko‘rib chiqish, statistika salohiyatini baholash, bilim, munosabat, amaliyot (BMA) tadqiqoti va ehtiyojlarni baholash bo‘yicha o‘rganish (n = 3,049 nogironligi bo‘lgan kishilar yashaydigan honadonlar/ oilalar, n = 1,782 nogironligi bo‘lmagan kishilar yashaydigan xonadonlar/ oilalar).
O‘zbekistonda nogironlik tibbiy va xayriya modellarining birlashuvidan kelib chiqqan holda belgilanadi: «nogiron odam – o‘zining jismoniy yoki aqliy zaifliklari oqibatida ishlashi cheklanganligi tufayli ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj insondir. Inson ishlashining cheklanishi ularning o‘ziga o‘zi xizmat qilish qobiliyati, atrofda harakatlanish, yo‘nalishni aniqlash, muloqot qilish, o‘zining xatti-harakatlarini nazorat qilish va ishlash salohiyatini to‘liq yoki qisman yo‘qotish bilan tavsiflanadi». Ushbu kamchiliklarga asoslangan rasmiy ta’rif Nogironligi bo‘lgan kishilar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyada mavjud bo‘lgan nogironlikning ijtimoiy ta’rifidan farq qiladi. Kurs ishi: kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iboratdir.