Гулистон давлат университети а. Бурханов, К. Рахматов минтақавий иқтисодиёт

«Ўзбекнефтгаз» соҳасида мамлакатимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар. 1997 йилда Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи «Течнип» (Франция), Марубени, «Джей Джи-Си» (Япония) компаниялари билан ҳамкорлик йўлга қўйилди.
1999 йилда улар Хайзҳобод ер ости газ омборини «BSI Индастриез» (АҚШ) компанияси билан биргаликда Дрессер-Ренд (АҚШ) компрессорлари ёрдамида ишлатишди.
Шўртан газ-кимё мажмуасини қуриш 2001 йилда «АББ Луммус Глобал» (США), «Нишо Иваи» (Япония), «АББ Соими» (Италия) компаниялари ёрдамида амалга оширилди.
Шўртан конидаги инжиниринг компанияси Беитман (Исроил) билан биргаликда компрессор станциясини қуриш лойиҳаси 2003 йилда тугалланган ва фойдаланишга топширилган.
Кўкдумалоқ конида жойлашган Дрессер-Ренд бирликлари (АҚШ) билан компрессор станцияси 1997 йилда қурилиб ишга туширилди. Ушбу лойиҳани амалга ошириш республика учун нефт ва газ соҳасини ривожлантиришда муҳим қадам бўлди. Ушбу лойиҳани Келлогг (АКСХ) хорижий компаниялари билан биргаликда амалга оширгандан сўнг, Нишо Иваи (Япония) хорижий инвестицияларни жалб қилишни бошлади.
2000 йилда Мицуи компаниялари (Япония) ва Тоё Енгинееринг (Япония) билан ҳамкорликда юқори сифатли нефт маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кенгайтириш мақсадида Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи реконструксия қилинди.
«Ўзбекнефтгаз» миллий холдинг компанияси Россиянинг «Лукойл» ва «Газпром» компаниялари билан ҳамкорликни йўлга қўйди. Ушбу компания Тошкентдаги Инҳа университети, Нефт ва газ бўйича И. Губкин номидаги Россия давлат университети расмий ҳомийсидир.
2004 йилда «Лукойл» компаниясининг инвестицион жамияти ва «Ўзбекнефтгаз» миллий холдинг компанияси Қандим конлари гуруҳида, Хаузак ва Шоди участкасида, шунингдек Қўнғирот участкасининг йирик лойиҳасини 35 йил давомида ишлаб чиқаришни тақсимлаш тўғрисидаги битим (ПСА) имзолади.
2002 йил охирида «Газпром» ва «Ўзбекнефтгаз» МХК ўртасида стратегик ҳамкорлик тўғрисида битим имзоланган бўлиб, унинг мақсади компаниялар ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтиришдир.
Ушбу лойиҳаларнинг амалга оширилиши «Газпром» га «Шохпахти» конида қазиб олинадиган газ захираларини сақлаш ва ривожлантиришдан ҳамда Ўзбекистон Республикаси нефт ва газ секторида ўз фаолиятини янада ривожлантиришни бошлашга имконият яратди. «Шахпахта конини қўшимча равишда ривожлантириш», «Ўзбекнефтегаз» МХК ва «Зарубезнефтегаз» ҚК, «Газпром» ОАЖ ва «Gas Project Development Central Asia AG» (Швейцария) компаниялари келишув битимлари имзоланди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 30 августдаги «Оролбўйининг ўзбек қисмини геологик жиҳатдан ўрганиш тўғрисида» ги Фармонига мувофиқ Маҳсулотни тақсимлаш тўғрисидаги битим шартларига мувофиқ янги очилган углеводород конларини кейинчалик ривожлантириш, Ўзбекистон Республикасининг «Орол денгизининг Ўзбекистон қисмини тақсимлаш тўғрисидаги битимни имзолаш тўғрисида»ги 2007 йил 30 январда кучга кирган CNPC (КНР), KNOC(Корея), LUKOILOverseasHoldingLtd (РФ), PETRONAS Carigali Overseas SDNBHD ( (Малайзия) ва «Ўзбекнефтгаз» миллий холдинг компаниясида инвесторлар консорциуми келишуви имзоланди.
Ушбу лойиҳа Шўртан газ-кимё мажмуасидан тозаланган метан асосида синтетик суюқ ёқилғиларни ишлаб чиқаришга қаратилди. Лойиҳанинг умумий қиймати 3,985 млн.долларни ташкил етади, лойиҳанинг ўртача йиллик қуввати 863 минг тонна дизел ёқилғиси, 304 минг тонна керосин, 393 минг тонна нафта, 11 минг тонна суюлтирилган газни ташкил этади. Ушбу лойиҳа Сасол (Жанубий Африка) ва Петронас (Малайзия) билан биргаликда амалга оширилади.
Муборак газни қайта ишлаш заводида газ-кимё мажмуаси қурилди. Ушбу лойиҳанинг қиймати 2 млрд. долларга баҳоланади ва режалаштирилган ишлаб чиқариш қуввати 492 минг полиетилен, 66 минг тонна газ конденсати ва 53 минг тонна пиробензен каби маҳсулот турларини ташкил этади.
Дунёдаги энг йирик табиий газ захиралари мавжуд давлатларни кўриб чиқадиган бўлсак, Россия (Уренгой кони, Газпром жаҳон газ захирасининг 17 фоизини ташкил қилади), Эрон, Форс кўрфази мамлакатларининг аксарияти, АҚШ, Канада. Европа мамлакатлари орасида - Норвегия ва Нидерландия. МДҲ республикалари орасида Туркманистон катта газ захираларига эга ва шу жумладан Озарбайжон, Ўзбекистон ва Қозоғистон киритилади. Кўриниб турибдики мамлакатимиз энг кўп табиий газ захиралари мавжудлиги бўйича кучли 10 талик қаторида.
Шунинг билан бирга ушбу соҳаларда ечимини кутаётган муаммолар мавжуд. Хусусан, минтақада 2006 йилдан 2016 йилгача нефть ишлаб чиқариш ҳажми икки баравар камайди. Агарда 2006 йилда 5.4 млн. тонна нефть қазиб олинган бўлса 2017 йилда бу кўрсаткич 2.4 млн. тонна атрофида бўлмоқда. Юқори қайд этиб ўтилган нефть ва газ соҳасидаги ҳамкорликлар бу борадаги ишларни янги боқичга кўтаради.
Мамлакатимизда мавжуд хом-ашё ресрурсларидан самарали фойдалнишни йўлга қўйишга алоҳида эътибор қаратилаётганини яна бир мисолада яққол кўриш мумкин. Хусусан, Ўзбекистонда илк бор темир рудаси қазиб олиниши йўлга қўйилади. «Келгуси йилда нафақат Қорақалпоғистон, балки бутун мамлакат иқтисодиётида улкан ривожланишни таъминлайдиган йирик лойиҳа амалга оширилади. Яъни, Тебинбулоқ конини ўзлаштириб, мамлакатимизда биринчи марта темир рудаси қазиб олишни кўзда тутадиган, қиймати 810 миллион долларга тенг бўлган лойиҳа бажарилади», — деб таъкидлади давлат раҳбари²⁵.
Бу лойиҳанинг иккинчи босқичини ишга тушириш учун 940 миллион доллар сармоя киритилади. Натижада 2021 йилдан бошлаб бу ерда йилига
1 миллион тонна пўлат ишлаб чиқариш имконияти пайдо бўлади.
Юқорида қайд этилган ютуқлар билан бирга айрим соҳаларда тизимли муаммо ва камчиликлар мавжуд. Хусусан, нефть ва газ конденсати қазиш, суюлтирилган газ ишлаб чиқариш бўйича захиралар етарли даражада ошириб борилмаганлиги, геология-қидирув жараёнидаги бурғилаш ҳажми бўйича прогноз кўрсаткичлари бажарилмаслиги оқибатида захирани янада ошириш имкониятларидан етарлича фойдаланимаётганлиги, табиий газ қазиш қувватлари ҳамда тарқатиш тармоқларини модернизация қилиш ва таъмирлаш ишлари ҳам етарли даражада эмаслиги оқибатида газ қазиб олишдан бошлаб, уни истеъмолчига етказиб бергунча ушбу табиий бойликнинг 6 фоизи атрофида йўқотишлар мавжуд.
Қайд этилган муаммоларни бартараф этиш юзасидан мамлакатимизда Нефть-газ соҳасини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини ишлаб чиқиш, «Ўзбекнефтгаз» акциядорлик жамиятининг кредит рейтингини аниқлаш ишларини жадаллаштириш бўйича амалий ишлар олиб борилмоқда.