Гулистон давлат университети а. Бурханов, К. Рахматов минтақавий иқтисодиёт

11.3. Минтақа ижтимоий-иқтисодий ривожланишини стратегик режалаштириш
Минтақа учун стратегик ривожланиш режаси - минтақанинг ривожланиш соҳасидаги фаолиятининг турли жиҳатларини бир-бири билан ўзаро боғлайдиган бошқарув ҳужжатидир.
Бундай режани тайёрлаш қуйидагиларни ўз ичига олади:
• ҳудудни ривожлантириш мақсадларини белгилаш;
• мақсадларга эришиш йўлларини аниқлаш;
• амалга оширилиши муваффақиятга еришишга имкон берадиган потенциал имкониятларни таҳлил қилиш;
• танланган ҳудудларда ҳаракатни ташкил қилиш усулларини ишлаб чиқиш;
• ресурслардан фойдаланиш усулларини аниқлаш. Минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг стратегик режаси унинг маъмурияти ва минтақа жамоатчилигини биргаликда ишлашга имкон беради.
Бу нафақат маъмуриятнинг ҳужжати, балки минтақавий ривожланиш жараёнининг барча субъектлари, жумладан, хўжалик юритувчи субъектлар ва сиёсий жараёнда иштирок етувчи шахсларнинг ҳужжатлари. Бу минтақавий маъмуриятдан вилоят ишбилармонлари ва тадбиркорларига қаратилган юқорида кўрсатиб ўтилган кўрсатма емас, балки иқтисодий фаолиятнинг барча агентлари иштирокида ишлаб чиқилган муҳим жиҳат.
Минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг стратегик режасининг асосий хусусиятлари қуйидагиларни ўз ичига олади:
• минтақавий иқтисодиётнинг кучли ва заиф томонларини таъкидлаб, биринчи навбатда одамлар учун яхши яшаш шароитларини яратиш бўйича минтақанинг рақобатдош афзалликларини мустаҳкамлаш, ривожлантириш ва шакллантиришга интилиш;
• маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқарувчиларига, инвесторлар, маъмурият ва аҳоли учун келгусидаги ривожланиш тафаккурига асосланган қарорлар қабул қилишда ёрдам берадиган қисқа ғоя ва тамойиллар;
• барча минтақавий кучларнинг ҳамкорлиги. Режалаштирилган тадбирларни амалга ошириш учун маъмуриятнинг ҳаракат режасининг таркибий қисми минтақа учун стратегик ривожланиш режасининг бир қисми бўлиши керак.
Минтақа учун стратегик ривожланиш режасининг асосий мақсади минтақада аҳоли турмуш даражаси ва сифатини оширишдан иборат.
Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш стратегиясининг асосий таркибий қисмлари қуйидагилар бўлиши керак:
- таркибий, илмий, техник ва инвестиция сиёсатига қаратилган;
- иқтисодиётни ислоҳ қилишда ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш;
- иқтисодиётнинг реал сектори бизнесини рағбатлантириш.
Иқтисодий сиёсатнинг асосий йўналиши - мулкдорларнинг ўрта синфини яратишдир.
Иқтисодиётнинг реал секторида тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантириш соҳасида энг муҳим чора-тадбирлар қуйидагилардан иборат: - энг кам кафолатланган иш ҳақининг қонун билан белгиланиши, бу ўз навбатида касбий маҳоратнинг нархини акс еттиради ва мамлакатдаги енг паст даражага йўналтирилган бўлиши керак; Ягона тариф шкаласининг параметрларини энг паст даража миқдорига мувофиқлаштириш;
- иш берувчининг иш ҳақини ўз вақтида тўлашини кафолатлаш;
- пуллик иш ҳақини реал инфляция шароитида сотиб олиш қобилиятини сақлаб қолиш учун аҳоли даромадларини индексация қилиш усули ва тартибини қонуний белгилаш;
- аҳоли табиатини стратификация қилишни қисқартириш, аҳоли даромадлари ва камбағалларнинг даромад даражасида ноаниқ даражада юқори фарқларни бартараф етиш.
Минтақавий ривожланишни индикатив режалаштириш
Ўтиш иқтисодиётида минтақада иқтисодий фаолликни фаоллаштириш давлат бошқарувининг анъанавий маъмурий-буйруқлар механизмларини янги демократик тартибга солишнинг бозор шаклларига тезкор равишда ўзгартиришни назарда тутади.
Индикатив режалаштириш - давлатнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсат йўналишларига мос равишда минтақанинг иқтисодиётини ривожлантириш ва ривожланишини белгиловчи кўрсаткичлар тизимини шакллантириш жараёни.
Индикатив режа ишбилармонлик секторини энг самарали ривожланиш йўлларини танлашга қаратилган воситадир. Бу белгиланган кўрсаткичларга еришиш учун ижтимоий ва иқтисодий жараёнларга давлат таъсирининг чора-тадбирларини ишлаб чиқишни назарда тутади. Индикатив кўрсаткичлар кўрсатма эмас. Бу чекланган миқдордаги мажбурий вазифаларни ўз ичига олади ва катта миқдордаги мақсадга қаратилган.
Ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг энг муҳим кўрсаткичлари иқтисодиётнинг динамикаси, тузилиши ва самарадорлиги, молиявий ҳолати, пул муомаласи, товар ва қимматбаҳо қоғозлар бозори, нархларнинг ўзгариши, иш билан бандлиги, аҳолининг турмуш даражаси, ташқи иқтисодий алоқалар ва бошқаларни тавсифловчи кўрсаткичлар ҳисобланади.
Минтақада режалаштириш объекти ўз ҳудудида жойлашган саноат комплексидир ва режалаштириш мақсади ишлаб чиқариш эҳтиёжларига ва ижтимоий масалаларни ҳал этишга асосланган ҳолда уларнинг самарали ва мутаносиб ривожланишини таъминлашдан иборат.
Минтақа учун кенг қамровли ривожланиш режасини тузишда, минтақа ва умуман, мамлакат иқтисодиётининг манфаатлари ҳисобга олиниши ва акс етиши керак. Минтақа учун индикатив режани ишлаб чиқишда, меҳнат ресурслари баланси, илмий ва технологик тараққиётнинг прогнози ва унинг ижтимоий-иқтисодий оқибатлари, иқтисодий самарадорликни ҳисоб-китоб қилиш ва энг муҳим товарлар ва ресурсларга ички эҳтиёжни ҳисобга олган ҳолда бир қатор хужжатлар қўлланилади. Бу минтақада ижтимоий ривожланишнинг якуний кўрсаткичларини, давлат ва минтақавий буйруқлар кўрсаткичларини, квоталар ва чегараларни ҳисобга олади.
Минтақанинг индикатив режасининг хусусиятларини белгиловчи омиллар қуйидагилардир: ишлаб чиқариш ва транспорт харажатлари, ҳудудий харажатлар структурасининг қатъийлиги, айрим тармоқларнинг ҳаракатланиши, транспорт харажатларини ҳисоблаш.