Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

moyillik
- kishi faoliyatini mahlum zo`r berish yoki kuch bilan 
majbur etishga, ma’lum harakat qilishi natijasida va ma’lum darajada qat’iyatlilik, 
halollik bilan maqsadlarga erishishga qaratilgan kuchlardir. Zamonaviy boshqarish 
ma’rifatli, o`z kasbini keng va chuqur egallagan, yuqori axloq me’yorlariga amal 
qilishni talab etadi. Ma’rifat va axloq orqali kishilarning iqtisodiy va ijtimoiy 
munosabatlarini, xulqini o`rganish va tashkilot faoliyatida qo`llash katta 
muvaffaqiyatlarga olib keladi.
165-rasm
Boshqaruv psixologiyasida zamonaviy rahbarga 
qo`yiladigan talablardan biri shuki, u hozirgi 
zamon psixologiyasining o`zi uchun ma’qul 
barcha uslublaridan foydalangan holda, eng avvalo 
o`zi to`g`risida, qolaversa, qo`l 
ostidagilarning shaxsi to`g`risida bilimlar va 
ma’lumotlarga ega bo`lishi kerak. 
102
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 367.

---

185
Ya’ni, ma’lum ma’noda rahbar psixodiagnost bo`lishi, o`z faoliyatida 
psixodiagnostik metodlarni qo`llay olishi kerak. Chunki, o`zgalar psixologiyasini 
yaxshi bilish - ular ustidan hokimlikning usuli bo`lgani kabi, o`z shaxsiy fazilatlari 
va kamchiliklarini bilish, turli vaziyatlarda to`g`ri yo`l tutish zarurdir.
Eng avvalo rahbar o`zining boshqaruvchilik faoliyatiga qanchalik loyiq 
ekanliginginzni aniqlab olishi kerak. Lavozimni egallashdan avval, u quyidagi
sifatlarga ma’lum darajada ega bo`lishi lozim:
rahbar tub ma’noda realist bo`lish kerak, ya’ni uning barcha harakatlari 
o`zi boshqarayotgan korxona yoki tashkilot manfaatlariga mos kelib, unga
foyda keltirishi lozim; 
rahbarning umuman odamlar haqida qanday
tasavvurda ekanligi, ular to`g`risida nima deb o`ylashi, bu boradagi bilimlari juda 
muhim. Bu savolga agar u obyektiv, to`g`ri javob topolgandagina, uning o`zi 
haqidagi fikrlarini taxminan bilish mumkin bo`ladi. Shu kabi savollarga aniq 
javoblarning bo`lishi dastlabki paytda uning muvaffaqiyati va odamlar bilan ishlab 
ketishining real asosidir; 
o`zgalar faoliyati va jamoa ishini yaxlit tarzda boshqara 
olish, kerak bo`lsa hamma bajarayotgan ishni birgalikda hamma qatori bajara 
olishga tayyor bo`lishi lozim. Buning uchun u qatg’iy harakatlarga tayyor bo`lishi 
zarur.
Har qanday topshirilgan vazifani oxiriga yetkazish va bundan ma’lum bir 
qoniqish hissi hosil qilish uchun rahbar o`zida qobiliyat va kuch-quvvat zahirasiga 
ega bo`lishi shart. Buning uchun:
➢ 
o`z kuchi, salohiyati va qobiliyatlarini eng asosiy maqsadga qaratish va irodani 
aynan shunga sarf qilish;
➢ 
doimo tetik va sog`lom bo`lib, har doim ham ishga yaroqli ekanligini ko`rsata 
olish;
➢ 
boshqa xodimlar ham bajara olishi mumkin bo`lgan e’tiborsiz ishlarga qo`l 
urmay, ularning nazoratiga e’tiborni qarata olish (“delegirovanie”);
➢ 
yon-atrofdagi boshqa tashkilot va korxonalardagi boshqaruv uslublari haqida 
ham ma’lumotga ega bo`lib, boshqaruvda ulardan ortda qolib ketmaslikka harakat
qilish, korporatsiya usulidan unumli foydalanish.
Yuqorida sanab o`tilgan holatlar, albatta, rahbarning o`z ish faoliyatini 
samarali tashkil etish va dastlabki onlardanoq muvaffaqiyatlarga erishishga yordam 
beradi.
Rahbarlik bu – professional munosabatdir. Rahbarlar talabalari bilan ishlash 
tarzi urf-odatlar, tajriba va fan turiga ko’ra farqlanadi. Sharqiy Angliya  
Universiteti (2007), ilmiy izlanish bosqichidagi rahbarlar uchun mo’ljallangan 
o’zining 
asosiy 
tamoyillarida 
bayon 
etishicha: 
“Rahbarlik 
faoliyati 
munosabatlardagi to’g’riso’zlik, adolatlilik, javobgarlilik, hurmat, vazifalarga 
yondashish, talabaning mustaqil ishlay olishi hamda talabaning qiziqishlari ustida 
ishlash kabi intelektual tamoyillari yordamida boshqariladi”. Rahbar-talaba 

---

186
munosabatlarini umumlashtiruvchi muhokama usullari Taylor va Beasley 
tomonidan taqdim etilgan (2005).
103