Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi umumiy psixodiagnostika

Psixoproiilaktika - insonning shaxsi va psixik rivojlanishidagi turli xil og‘ishlarni oldini olish bilan shug‘ullanuvchi amaliy psixologiya yo‘nalishlaridan biridir.
Psixologik tashviqot — kehg ommaga psixologik bilimlami yoyish va targib qilish bilan bog‘liq boigan amaiiy psixologiya sohasi.
Psixologik korreksiya - shaxs xulq-atvori va kognitiv rivojlanishidagi turli xil buzilishlar va rivojlanishdan orqada qolishni tuzatish ishlari bilan shug‘ullanuvchi amaliy psixologiya sohalaridan biri hisoblanadi,
Psixologik maslahatning snaqsadi - kelajak hissiga ega bolgan, ongli ravishda harakat qiladigan, xulq-atvoming turli strategiyalarini ishlab chiqishga va yuzaga kelgan vaziyatni turli nuqtayi-nazardan tahlil qila olishga qobil boigan madaniyatli, sermahsul shaxs hisoblanadi.
Psixologik maslahatning asosiy vazifasi normal, psixik jihatdan sogiom boigan mijoz uchun imkon darajasida va unga mos holda xatti-harakatni amalga oshirishga yordam beruvchi ongli va ijodiy(bir qolipda boimagan) usullar bilan harakat qilish uchun sharoitlar yaratishdan iborat. Amaliy psixologiyaning yuqorida qayd etib oiilgan barcha
sohalarida psixodiagnostika asosiy sanaladi, chunki psixologik tekshiruv o‘tkazmay psixoproiilaktika, psixokorreksiya, psixologik maslahat ishlarini olib borish mumkin emas. Ushbu yo‘nalishlar bo‘yicha muayyan ishlarni amalga oshirish uchun psixodiagnostika yordamida qoiga kiritilgan maiumotlarga tayaniladi. Amaliy faoiiyat turlaridan biri sifatida psixodiagnostika quyidagi vazifalarni bajaradi:
1 .Muayyan xususiyatning rivojlanish holatini aniqlash.
2.Uning rivojlanish dinamikasini hamda maium vaqt oraligida qayta tuzilishini aniqlash.
3.Individ yoki guruh psixologiyasi hamda xulq-atvorida o‘quv-tabiyaviy ta’sirot natijasida vujudga kelgan real o‘zgarishlami
aniqlash.
4.Shaxs xususiyatlari rivojlanish dinamikasi va qonunlarini tahlil qiiish asosida lining rivojlanish perspektivasini aniqlash.
5.Tekshirilgan kishilar yoki guruhni kelgusida rivojlanishda erishilgan natijalami hisobga olgan holda differensial tarzda ish olib borish uchun kategoriyalarga ajratish.
6.1ndivid yoki guruhning (u yoki bu ishni bajarish, masalan, o‘z xizmat vazifalarini bajarishga) kasbiy tayyorgarligini, layoqatliligini aniqlash.
7.1ndivid yoki guruh psixologiyasi va xulq-atvorini psixokorreksion ishlami olib borish maqsadida o‘rnatilgan tibbiy, ijtimoiy normalarga mos yoki mos emasligini aniqlash.
8. Individ yoki guruhga hayotiy yoiini (kasb,umr yoidoshi) tanlash maqsadida tavsiyalar ishlab chiqish.
Yuqorida ta’kidlangan vazifalar amaliy psixodiagnostikaning umumiy vazifalaridir. Ulardan ko‘pchiligi u yoki bu darajada maktabgacha taiim muassasalari, umumta’lim maktablari, o‘rta maxsus taiim muassasalarida turli yosh davridagi bolaiar bilan mos
tarzda ish olib borish uchun amalga oshiriladi
Psixodiagnostika inson hayot faoHyatining talablaridan kelib chiquvchi psixologiya fanining sohalaridan biridir. Psixodiagnostika ijtimoiy amaliyotning bir qancha sohalarida keng qo’llanilib kelinmoqda. Bular:
l.Kadrlami tanlash, ularni joy-joyiga qo‘yish, kasbga yo‘naltirish.
2.Ijtimoiy xulq-atvomi prognoz qiiish, masalan, nikohning
barqarorligi, qonunlarga amal qiiish kabi.
3 .Ta’ lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish.
4.Psixoterapevtik yordam va maslahat.
5.Sud psixologik-psixiatrik ekspertizasi.
6.Muhitdagi o‘zgarishlarning psixologik oqibatlarini prognoz qilish.
Bulardan tashqari psixodiagnostika metodlari shaxs psixologiyasi va shaxslararo munosabatlarni tadqiq qilishda keng qoilaniladi. Psixodiagnostika jamiyat manfaatlari hamda uning konkret a’zolari manfaatlari uchun xizmat qiladi. Shu bilan birga psixodiagnostikani qoilashning foydaliligi shartlaridan biri - uning ilmiyligidir. Ilmiy psixodiagnostika o‘rganilayotgan shaxs sifatiarining tabiati va tuzilish prinsiplari haqidagi bilimlarga, shuningdek, psixodiagnostika jarayoni qonuniyatlari to‘g‘risidagi bilimlarga asoslanadi5.
Demak, yuqorida ta ’kidlab o‘tilganidek, psixodiagnostika inson hayot faoliyatining turli sohalari - sogiiqni saqlash, sport, maktab va oily o‘quv yurtlaridagi taiim, ishlab chiqarish va oilaviy maslahat amaliyotida keng qoilaniladi. Bu sohalarning har birida
psixodiagnostik vositalarni qoilashning o‘ziga xos shartlari, maxsus psixodiagnostik vazifalar va metodlar mavjud boiadi. Bunday xususiy masalalardan tashqari psixodiagnostika fanida ancha umumiy, universal masalalar ham mavjud boiib, ulaming hal qilinishi maxsus psixodiagnostika (kasbiy,sport,klinik) uchun asos bolib xizmat qiladi. Bu masalalar umumiy psixodiagnostikaning predmetini tashkil qiladi. Ular qatoriga quyidagilami kiritish mumkin:
1 .Psixodiagnostik vosita, metodlarni yaratish va xulosalar chiqarishning metodologik, nazariy, konkret-metodik tamoyillarini ishlab chiqish.
2.Shaxs sifatlari, qobiliyatlar, motivlar, ong va o‘z-o‘zini anglash, shaxslararo munosabatlarni psixodiagnostik tadqiq qilish metodi va konkret metod ikalarini yaratish
3.Individual farqlami aniqlashning matematik metodologiyasi sifatida differensial psixometrikani qoilash.
4.Metodikalar, ularni yaratuvchi va qoilovchilar uchun normativ talablami ishlab chiqish.
5 Demak, bugungi kunda psixologiya bir qancha yo‘llar orqali insonlaming amaliy faoliyatiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bunday yoiiardan biri - aholining turli qatlamlariga psixologik yordam ko‘rsatishdir. Maxsus tayyorgarlikka ega boigan psixolog otaonalarga bola tarbiyasida, oila a’zolari (er-xotin)ga oilaviy inqiroz holatida, bolalarga shaxs normal rivojlanishi buzilganda, o‘spirinlarga kasb tanlashda, rahbarlarga muloqot uslublarini shakllantirishda psixologik yordam ko‘rsatish, psixologik maslahat berishga qobil b o ia olishi zarur. Psixologik maslahat psixologning muhokama va tahlil predmeti haqidagi bilimlarigagina emas (masalan, oilaviy, ishlab chiqarish, shaxs ichidagi va shaxslararo nizolar), balki maslahat jarayoninig o‘zi, uning strategiyasu va taktikasi haqidagi qonuniyatlarni bilishga ham asoslanishi zarur. Psixologik yordam obyektiv mavjud vaziyatlarda emas, balki boshdan kechirilayotgan subyektiv noqulaylik sharoitlarida olib borilsa, ko‘proq samara beradi. Bunday kechinmalar kuchli boshdan o‘tkazilib, o‘zidan butunlay qoniqmaslik, atrofdagilar, umuman, hayotdan chuqur
2. Nemov P.C. Psixologiya. M., Vlados, 2003 (mazmunidan olindi)
norozi bo‘!ish, ba’zan azob- uqubat sifatida ifodalanishi mumkin. Bunda nafaqat psixologik maslahat , balki psixoterapevtik yordam ham talab qilinadi. Agar insonning boshdan kechirayotgan azob-uqubatlari kasallik ko‘rinishida boisa, u holda psixoterapevtik yordam tibbiy xarakter kasb etadi. Bunda beriladigan yordam shifokor-psixoterapevt yoki shifokor rahbarligi ostida psixolog tomonidan ko‘rsatiladi. Biroq, ko‘p hollarda psixoterapevtik yordam biroz boshqacharoq tusda boiishi talab etiladi. 0‘zining shakli va maqsadlariga ko‘ra bunday psixoterapevtik aralashish bemomi davolashdagidek olib boriladi. Psixoterapevtik aralashish suhbat, bahs-munozara, o‘yinlar(muloqotshaklida) bilan boyitilib, insonning azob-uqubatlaridan xalos qilishga hamda uni keltirib chiqargan sabablarini bartaraf qilishga yo‘naltiriladi. Bunda psixoterapevtik ta’sir tibbiy yordamdan ikki muhim tomondan farqlanadi:
1.Boshdan kechiriiadigan azob-uqubat, norozilik tabiati
organizmda ro‘y berayotgan norozilik natijasida.emas, balki inson
shaxsi xususiyatlari, hayotiy vaziyat mohiyati va atrofdagilar bilan
boiadigan o‘zaro munosabatlar natijasida kelib chiqadi.
2.Yordarh so‘rab murojaat qiluvchi obyektiv jihatdan ham, subyelctiv jihatdan ham o'zini bemor deb tan olmaydi.