Guliston davlat universitеti

 
Nazorat savollari. 
1. Sho‗rolar davridagi mafkuraviy jarayonlarning madaniy taraqqiyotga ko‗rsatgan 
ta‘sirini tahlil qiling. 
2. Milliy madaniyatning sho‗ro madaniyatiga moslashuvi haqida gapirib bering. 
2. Sovеt davrida xalq ta‘limida qanday o‗zgarishlar yuz bеrganini tavsiflang? 
3. Sovеt mustamlakachiligi davridagi adabiyot taraqqiyoti haqida nimalarni 
bilasiz? 
4. Urush yillarida madaniyat va san‘at ga‘alabaga qanday hissa qo‗shganligini 
baholang 
5. Sho‗rolar davrida me‘morchilik rivoji o‗z davrining qanday xususiyatlarini aks 
ettirgan?
 
 
 
10 - mavzu: Mustaqillik yillarida O„zbekiston madaniyati va san‟ati 
Reja: 
1. Mustaqillik va milliy madaniyatning tiklanishi. 
2. Mustaqillik O‗zbekistonning madaniy taraqqiyoti 
3. Mustaqillik davri me‘morchiligi 
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: 
Mustaqillik, mustaqillik madaniyati, ma‘naviy-ma‘rifiy islohotlar, Ma‘naviyat 
va ma‘rifat markazi, milliy madaniy markazlar, milliy madaniyat, 
me‘morchilikdagi yangi badiiy konstruktiv yechimilar, me‘moriy majmualar, 
tarixiy portret va kompozitsiyalar, ikonagrafik portretlar, amaliy san‘at, 
―O‗zbekiston xalq ustasi‖ unvoni, yog‗och o‗ymakorligi. 
 
Mustaqillik va milliy madaniyatning tiklanishi. 
O‗zbekiston mustaqiilikka erishgandan so‗ng demokratik fuqarolik, odil 
jamiyat qurish maqsad qilib olindi. Madaniyat komi! insonni shakllantirishga 
xizmat qila boshladi. Bu borada ulkan tarixiy va jahonshumul ishlar amalga 
oshirildi. Jumladan: 
- 
qadimiy tariximizning haqqoniy, chuqur va har tomonlama o‗rganilishi, 

---

101 
tarixiy mavzulardagi sovet davrida taqiqlangan asariaming chop etilishi xalqimiz 
milliy-tarixiy ongini shakllantirishda muhim rol o‗ynamoqda, 
- 
sho‗rolar davrida man qilingan yoki cheklangan madaniy qadriyatlar: 
tarixiy xotira, milliy ong, milliy ruh, diniy e'tiqodlar, xalq odatlari, davlat tili, xalq 
ijodi, milliy o‗yinlar, tarixiy me'morchilik san'ati, ko‗pgina an‘anaviy ijod turlari 
tiklandi; 
- 
xalq odatlari, marosimlari va bayramlari (Navro‗z, Ro‗za hayiti, Qurbon 
hayiti kabilar) ning tiklanishi va yangi bayramlar (Mustaqillik kuni, O‗qituvchi va 
murabbiylar kuni, Xotira va qadrlash kuni kabilar) ning joriy etilishi xalq ma‘naviy 
hayotiga yangi ruh va mazmun bag‗ishlamoqda; 
- 
diniy qadriyatlarning tiklanishi, eski machit va madrasalarning ta 
mirlanishi, yangilarining bаrpо etilishi, diniy adabiyotlar nashr etilishiga keng 
imkoniyatlar yaratilishi respublikamizda vijdon erkinligini ta‘minlamoqda; 
- 
o‗zbek tilining davlat tili darajasiga ko‗tarilishi dilni quvontirmoqda. O‗z 
navbatida, jahon tillarini o‗rganish ehtiyoji bizni olamga yuz tutishimizga, jahon 
hamjamiyatiga qo‗shilishga, umuminsoniy qadriyatlarni yanada kengroq 
o‗zlashtirishimizga yordam bermoqda; 
- 
xalq ijodi, milliy amaliy san'atimiz jonlanib, rivoj topib, vatandoshlarimiz 
va xorijliklarni lol qoldirmoqda. Xalq ijodi bo‗yicha respublika va xalqaro 
anjumanlarning o‗tkazilishi, ajdodlarimiz merosi, milliy-axloqiy madaniyat 
durdonalari yoshlarni tarbiyalashda muhim omil bo‗lmoqda. Bu borada 
o‗tkazilayotgan rang-barang tadbirlar, jumladan, ko‗riklar va tanlovlar, anjumanlar 
vatanimizda xalqimizning boy ijodiy merosiga katta e‘tibor berilayotganligidan 
dalolat beradi. 
- 
Respublikamizda madaniyat sohasining yangi tizimi vujudga kela boshladi. 
Jumladan, Respublika ―Ma‘naviyat va ma‘rifat‖ kengashi, ―Ta‘lim markazi‖, 
―O‗zbekkino‖, ―O‗zbeknavo‖, ―O‗zbekraqs‖, ―O‗zbekmuzey‖, ―O‗zbekteatr‖, 
Badiiy akademiya, Miliiy madaniy markazlar kabi ko‗plab madaniy-ma‘rifiy 
tashkilotlarning tuzilishi respublika ma‘naviyati asosiy sohalarining ravnaq 
topishiga zamin bo‗ldi. 
- 
ko‗plab nodavlat. notijorat tashkilotlari vujudga keldi; 
- 
jahon madaniyatiga munosib hissa qo‗shgan ajdodlarimiz vakillari 
tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash ham xalqimizning eng ulug‗vor 
an‘analariga aylanmoqda. Masalan, YUNESKO orqali xalqaro miqyosda 
Bahouddin Naqshband, Bobur, Mirzo Ulug‗bek, Zamahshariy, Imom al-Buxoriy 
kabi ko‗plab mutafakkirlarining tavallud sanalari, «Alpomish» eposining 1000 
yilligi, «Avesto»ning 2700 yilligi kabi sanalarga bag‗ishlangan tadbirlar, 
O‗zbekistonning qadimgi shaharlari yubileylari keng nishonlandi.
O‗zbekistonda bo‗lib o‗tayotgan Toshkent kinofestivali, «Sharq taronalari» 
(Samarqand), «Teatr festivali», «Simfonik musiqa festivali» kabi xalqaro 
anjumanlar ham madaniyat bayramlari sifatida xalqimiz qalbidan jiov olib ulgurdi. 
Mustaqillik yillarida o‗tkazilayotgan «Yagonasan, muqaddas Vatan», 
«Kelajak ovozi», «Vatan yagonadir, Vatan bittadir», «Yangi nomlar» va boshqa 
ko‗nk-tanlovlarning o‗z yo‗nalishi, o‗ziga xos maqsad va vazifalari bor. 

---

102 
O‗zbek madaniyatining xalqaro nufuzi osha boshladi. Eng avvalo, 
ajdodlarimiz merosini tiklash bo‗yicha qilinayotgan keng ko‗lamli ishlarimizni 
jahon hamjamiyati tan olmoqda. Bu boradagi olamshumul ishlarimizni o‗rganish 
uchun dunyoning ko‗pgina mamlakatlari, chunonchi, Amerika, Norvegiya, 
Gollandiya, Fransiya, Olmoniya, Turkiya kabilardan tashrif buyurgan mutaxassis 
olimlar ham amalga oshirilayotgan ishlarga tahsin aytmoqdalar. 
O‗zbek san‘ati jahonga tanilmoqda, ko‗plab folklor jamoalari, jumladan. 
Toshkentning «Kamalak», Andijonning «Sumalak», Xorazmning «Meros» kabi 
folklor-etnografik ansambllari xorijiy mamlakatlarga tashrif buyurib, xalqaro 
anjumanlarda qatnashib, ajnabiylar e‘tiboriga nodir san‘atimiz durdonalarini 
havola etishmoqda. Chet ellarda o‗zbek xalq madaniyati va ijodiga oid ko‗plab 
kitoblar, maqolalar chop etilmoqda. O‗zbek xalq ertaklari, maqollari, iboralari, 
afsonalarining Xitoy, Eron, Turkiya, Germaniya va AQSHda nashr etilgani 
quvonchli holdir. Vatanimizda xalq madaniyatini taraqqiy ettirish borasida ulkan 
tarixiy ishlar amalga oshirilganligini butun jahon tan olmoqda. Shuni bemalol 
aytishimiz mumkinki, mustaqil O‗zbekiston madaniyatining yangi mustahkam 
poydevori yaratildi. 
Xullas, mustaqillik sharofati bilan xalq ijodining rang-barang turlarining 
tiklanishi - xalqimizning tarixiy ongi, milliy ma‘naviyatini shakllantirish va ravnaq 
toptirishda muhim omil sifatida namoyon bo‗lmoqda. Bir tuzumdan ikkinchi 
tuzumga o‗tish davrida hayotning boshqa jabhalari kabi madaniyat sohasida ham 
jiddiy o‗zgarishlar, islohotlar amalga oshirila boshlandi. 
O‗zbekiston xalqining maqsadi - kuchli davlat asosida kuchli jamiyat qurish. 
Bundan kelib chiqib, mamlakatimiz madaniyat sohasidagi islohotlarning ham 
asosiy yo nalishi madaniyat va san‘at muassasalarini davlat tasarrufidan chiqarib, 
ularni nodavlat va jamiyat tashkilotlariga aylantirish, jamiyat va inson manfaati 
asosida xizmat qiluvchi yangi jamiyatlar, uyushmalar, markazlar va jamg‗armalar 
tuzishdan iborat. 
O‗zbekiston madaniyat tashkilotlari va muassasalari tizimida ikki yo‗nalish 
paydo bolmoqda: 1) Davlat tashkiloti va muassasalari; 2) Nodavlat va jamoat 
tashkilotlari. O‗zbekiston madaniyati tizimidagi tashkilotlarda hozirgi davrda 
tarkibiy o‗zgarishlar amalga oshirilmoqda, muhim tashkiliy ishlar hal etilmoqda, 
ish mazmuni va shakli yangilanmoqda; jiddiy izlanishlar olib borilmoqda, jahon 
tajribasi o‗rganilmoqda va tajribalar orttirilmoqda; yangi sharoitda moddiy va 
iqtisodiy muammolar hal qilinmoqda. 
Davlat tasarrufidagi ishlarga O‗zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport 
ishlari vazirligi bosh-qosh bo‗lmoqda va ulkan ishlarni amalga oshirmoqda. 
Jamiyatimiz madaniyat va ma‘rifat «bino»sini baquwat va go‗zal bo‗lishi 
uchun hali ko‗p ishlarni amalga oshirishimiz lozim bo‗ladi. Bu sohada bajarilishi 
lozim bo‗lgan ishlar talavgina Ularning ba‘zilariga to‗xtalamiz: 
1. 
Respublika va viloyatlar darajasida ulkan ishlar amalga oshirilayotgan 
bo‗lsa ham, ba‘zi joylarda, jumladan, tuman, mahalla va qishloqlarda jiddiy e‘tibor 
berish lozim bo‗lgan ishlar mavjud. Ko‗pgina joylardagi mahalliy rahbarlar 
hanuzgacha madaniyat sohasi yetarlicha e‘tibor berishmayapti; 

---

103 
2. 
O‗zbekiston hududlarining mushtarakligini ta'minlashda madaniyat va san 
atning о rni katta. Bu borada «Viloyatlar kuni», ya‘ni viloyatlarda bir- birining 
kunlarini o‗tkazish yaxshi samara beradi. Bunday tadbirlarni tumanlararo ham 
o‗tkazish mumkin; 
3. 
Hozirgi davrda yoshlar ma‘naviyatiga alohida e‘tibor berish lozim 
bo‗lmoqda. Ba‘zi yoshlar ongida va ma'naviy hayotida bo‗shliqning paydo 
bo‗lishiga mahalliy madaniyat muassasalarining talab darajasida ishlamayotganligi 
sabab bo‗lmoqda. Klublar, madaniyat uylari, kutubxonalar istirohat bog‗lari 
mahalliy aholi va yoshlarning bo‗sh vaqtini mazmunli о‘tkazishga va ularni 
g‗oyaviy, ma naviy kamol topishiga samarali xizmat qilishi lozim. 
Madaniyat tizimining moddiy negizini yaxshilash muhim muammolarning bin 
sifatida namoyon bo‗lmoqda. Bu borada ko‗pgina ishlar amalga oshirilayotgan 
bo‗lsa-da, hali qator muammolar ham mavjud: 
' 
a) 
madaniyat sohasida tuzilgan yangi (davlat, jamoa va nodavlat) 
tashkilotlariga hukumatuniz katta mablag‗lar ajratgan. Ularga moddiy va ma‘naviy 
yordam berib turilibdi, mablag‗ini ko‗paytirish maqsadida tijorat ishlarini olib 
borishga ruxsat berilgan, soliqdan ozod etilgan. Biroq ular ishni yo‗lga qo‗yish 
uchun ajratilgan mablag‗lardan maqsadga muvofiq foydalanishmayapti. Ishga eng 
zaruriy narsalar o‗rniga bu tashkilotlarning rahbarlari o‗zlari uchun qulayliklar 
yaratishmoqda. Shuningdek, madaniyat tizimi o‗zini o‗zi mablag‗ bilan ta minlash 
ishlarini ham yaxshi yo‗lga qo‗yishi zarur; 
b) 
madaniyat va san‘at sanoati yo‗lga qo‗ymasdan bu sohani taraqqiy ettirib 
bo‗lmaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kino sanoati (ssenariy yaratish, kino olish, 
ularni targ‗ib qilish, ijara ishlarini amalga oshirish), musiqa sanoati (musiqiy 
asarlarni yaratish, ijro qilish, ovoz yozib olish va ularni tarqatish), tasviriy san‘at 
sanoati (tasviriy durdonalar yaratish, ularni targ‗ib qilish' ко rgaznia-savdolar, 
auksionlar uyushtirish) kabilarni yanada yaxshi yo‗lga qo‗yish zarur bo‗lmoqda; 
d) 
madaniyat tizimi faoliyatini yaxshilash uchun unga, albatta, ko‗proq faol 
qiziquvchi, tashabbuskor va izlanuvchi ijodkorlarni jalb etish muhim ahamiyatga 
ega. Ko‗pgina joylarda madaniyat sohasida hamma ishlayverishi mumkin, degan 
tushuncha mavjud. Bunday tushuncha bilan madaniyatni rivojlantirib bo‗lmaydi. 
Madaniyat jonkuyar, tashabbuskor tashkilotchilar bilan tirik. Ularsiz madaniyat 
tizimi ishlay olmaydi va inqirozga uchraydi.