Guliston davlat universiteti xidiraliev k. E. Aholi geografiyasi va demografiya asoslari

11. Xitoy (Sin) -tibet oilasi: 1. Tibet-barman guruhi: tibetliklar, ladakvi, balti 
va boshqalar. Nevarlar, kanaurlar, laxuli va boshqalar. Himolay xalqlari, baro-bodo 
xalqlari, birmaliklar, itszu, kuki-ginlar, kaga, karenlar va boshqalar. 
12. Paratay: Tay guruhi : Siamliklar, lao, chjuanlar, shanilar va boshqalar. 
13. Avstroosiyo oilasi: 1. Vetnam guruhi: vetnamliklar. 2. Mon-kxmer guruhi: 
kxmerlar, monilar. 3. Munda guruhi: Santallar, mundaliklar va boshqalar. 4. Myao-
yao guruhi: Myao, yao. 
14. Avstraliya (Avstroneziya) oilasi: Yavaliklar, sundilar, madurlar va boshqa 
indoneziya xalqlari, malaytslar, maleyzan va chamilar. Tagallar, visayya, iloki va 
boshqa fillipin xalqlari, gaoshan, malgashlar, gavayaliklar, taitiyaliklar, maorlar, 
samoaliklar, tongaliklar va boshqa polineziya xalqlari. Fidjiliklar va boshqa 
melaneziyalik xalqlar. Mikroneziyaliklar, andamanlar. Papuasxalqlari, avstraliyaliklar 
(aborigen xalqlar), hind xalqlari. Kechua, aymera, mayya va boshqalar. 
Xalqlarning rivojlanishi tarixiy – ijtimoiy hodisadir. Har bir xalq (etnos) o‘z 
shakllanish tarixida bir qancha bosqichlarni bosib o‘tgan. Etnik jarayonlar turli 
xalqlarning tarixida alohida o‘rin egallaydi. Masalan: o‘zbek millatining shakllanishi 
tarixini ayni bir davrdan boshlab bo‘lmaydi, chunki hozirgi O‘zbekiston hududida 
ming yillar davomida til, turmush tarzi, urf-odati va hatto dini jihatidan farq qiluvchi 
etnoslar va qabilalarning assimilyatsiya jarayoni kechgan.
Turli bosqinchilik urushlari bu jarayonni tezlashtirdi va rang-baranglik baxsh 
etdi. Bu jarayonda qadimgi davrda saklar, massagetlar, so‘g‘dlar, yunon-
makedoniyaliklar, eron xalqlari, o‘rta asrlarda qoraxitoylar, arablar, qipchoqlar, 
mo‘g‘ullar faol qatnashganlar (14-jadval).
 
14-jadval. Dunyoda eng ko’p tarqalgan xalqlar va tillar (2012 yil) 
№ Dunyodagi 
eng 
yirik 
xalqlar
Soni 
(mln 
kishi) 
Dunyodagi 
eng 
ko‘p 
tarqalgan 
tillar
Shu 
tilda 
so‘zlashuvchi 
aholi 
(mln 
kishi)
Aholisi eng 
ko‘p 
davlatlar 
Soni 
(mln 
kishi) 
1 
Xitoylar 
1100 Xitoy 
1100 
Xitoy
1358 
2 
Hindistonliklar 220 
ingliz 
350 
Hindiston 
1268 
3 
Amerikaliklar 
190 
ispan 
250 
AQSh 
318 
4 
Bengallar 
180 
arab 
220 
Indoneziya 
246 
5 
Ruslar 
150 
hindi 
200 
Braziliya 
205 
6 
Braziliyaliklar 140 
bengal 
160 
Rossiya 
145 
7 
Yaponlar 
125 
portugal 
160 
Pokiston 
181 
8 
Panjobliklar 
90 
rus 
150 
Yaponiya 
125 
9 
Bixarliklar 
90 
yapon 
125 
Bangladesh 
154 
10 
Meksikaliklar 
85 
nemis 
90 
Nigeriya 
167 

---

94 
Hozirgi paytda dunyoda 3-4 ming turli etnoslar mavjud bo‘lib, ularga mansub 
kishilar soni bir necha o‘ntadan yuz milliongacha boradi. Ayni vaqtda soni 100 
mlndan ko‘p bo‘lgan 10 ta xalqni ajratib ko‘rsatish mumkin. Ular er yuzi aholisining 
50% ini tashkil etadi.
Til millatlarning farqini bildiruvchi asosiy omildir. Dunyo xalqlarida tilning 
shakllanishi tabiiy-geografik sharoit, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar kabi omillar 
ta‘sirida kechadi. Kishilik jamiyatining birlamchi so‘zlashuv tili qabilalar shakllangan 
davrlarda rivojlana boshlagan. Bunday til lug‘ati juda kambag‘al, grammatik jihatdan 
tizimlashmagan bo‘lgan. Ibtidoiy qabilalarning hududiy ajralishi va dunyo bo‘ylab 
tarqalishi yangi tillarning paydo bo‘lishi va rivojlanishini kuchaytirdi. Tilning 
shakllanishiga ta‘sir ko‘rsatuvchi geografik – tabiiy sharoit omili haqida juda 
qiziqarli fikrlar bildirilgan.
Masalan shimol xalqlarining undosh tovushlarni juft talaffuz qilishini iqlimning 
sovuqligi bilan izohlaydilar. Xalqlarning iqtisodiy ijtimoiy taraqqiyoti turli omillar 
ta‘sirida har-xil kechganligi tillarning rivojlanishiga ham ta‘sir ko‘rsatgan. Shuning 
uchun bugungi kunda dunyoda bir necha o‘nlab kishilar so‘zlashuvchi, yozuvsiz 
qabila tillari ham, bir necha millatlarga tegishli millionlab kishilar foydalanadigan, 
boy adabiyotga ega jahon tillari ham mavjud.
Ayni vaqtda dunyoda mavjud tillarning soni 3 ming atrofida deb hisoblanadi. 
Ammo ularning aniq miqdorini ko‘rsatish mumkin emas, chunki juda ko‘plab 
xalqlarning tillari to‘liq o‘rganib chiqilmagan va ularning qaysi til guruhiga 
mansubligi aniqlanmagan. Bunda til va lahja tushunchalarinig ba‘zan chalkashish 
holatlari ham ko‘p uchraydi.
Shunga qaramay dunyodagi tillarning klassifikasiyasi birmuncha o‘rganib 
chiqilgan, aytish mumkinki, dunyoda keng ishlatiladigan, shuningdek muayyan 
millatlar tillarining kelib chiqishi, mansublik holati aniqlangan. Shunga ko‘ra dunyo 
aholisining milliy tarkibi xalqlarning qaysi til oilalari va til guruhlariga tegishli 
ekanligi bilan ifodalanadi. Imkon doirasida, soddaroq tarzda dunyo xalqlari 
geografiyasiga e‘tibor bersak (15-jadval).