Guliston davlat universiteti xidiraliev k. E. Aholi geografiyasi va demografiya asoslari

Antropologiya – odamlarning paydo bo‘lishi, kishi organizmining evolyutsiyasi va 
undagi jismoniy o‘zgarishlarning qonuniyatlari, shuningdek irqlarning vujudga 
kelishi va geografik tarqalishini o‘rganadigan fan.
Aholi geografiyasining asosiy o‘rganish ob‘ekti bo‘lgan kishilarning mehnat 
faoliyati, turmush sharoiti va madaniyati, aholi manzilgohlarining hududiy 
shakllaridagi farqlar kishilar tashqi ko‘rinishidagi antropologik farqlar bilan bog‘liq 
emas.
Sotsiologiya jamiyatimizdagi kishilar o‘rtasidagi ko‘p qirrali o‘zaro 
munosabatlarni o‘rganadi. Turli maqsadlarda o‘tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar 
(migratsiya sabablarini, aholininng talab va ehtiyojlarini bilish, bo‘sh vaqtdan 
foydalanishni o‘rganish va hokazolar) aholini geografik jihatdan ta‘riflash uchun 
zarur bo‘lgan muhim ma‘lumotlar beradi. Turli mamlakatlar va rayonlarda aholining 
mehnat sharoiti va hayoti xususiyatlarini o‘rganuvchi aholi geografiyasining ko‘pgina 
materiallari o‘z navbatida, sotsiologlarni qiziqtiradi. 
Aholi geografiyasining mehnat resurslari va ulardan foydalanishini 
o‘rganadigan yo‘nalishi iqtisodiyot fanining mehnat iqtisodiyoti va uni tashkil qilish 
yo‘nalishi bilan yaqindan aloqadordir. Jumladan, geograflar mehnat resurslarni 
o‘rganishda iqtisodchilarning mehnat balansi tuzish kabi ayrim usullaridan keng 
foydalanadi. Ammo iqtisodchilar va geograflar mehnat resurslarini o‘rganishda bir-
birlarining tadqiqotlarini takrorlamaydilar.
Ma‘lumki, iqtisodchilar mehnat resurslaridan foydalanishning ko‘proq mehnat 
unumdorligi, kadrlar qo‘nimsizligi kabi masalalarni ayrim korxonalar yoki ayrim 
xo‘jalik tarmoqlari miqyosida o‘rganadilar. Geograflarning asosiy vazifalari esa, 
mehnat resurslarining hududiy tashkil topishi va ulardan foydalanishning hududiy 
masalalarini tahlil qilishdan iborat.
Nihoyat, aholi geografiyasi bir qator ilmiy-amaliy fanlar bilan yaqindan 
hamkorlik qiladi. Chunonchi, rayon planirovkasi aholi geografiyasi bilan ayniqsa 
mustahkam aloqadadir. Shuningdek, aholi geografiyasi har bir rayonning tabiiy–
iqtisodiy sharoitlarini e‘tiborga olgan holda, ularning rivojlanish istiqbollari haqida 

---

12 
asosli takliflar berishi mumkin.
Aholi geografiyasi o‘z navbatida, ilmiy-amaliy fanlarning ayrim me‘todlaridan 
(texnikaviy-iqtisodiy hisoblar, har xil variantlarni taqqoslash) foydalanadi. Rayon 
planirovkasi rayondagi barcha korxonalar, yo‘llar, aholi manzilgohlari, dam olish 
joylarini oqilona joylashtirish bilan shug‘ullanadi. Shuning uchun bunday hamkorlik 
aholi geografiyasi uchun ham, rayon planirovkasi uchun ham muhimdir.