Gulshani davlat

 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
 
Special issue
| 2022 "Modernization of education: problems and solutions"
 
Analytical Journal of 
Education and Development
70 
dolzarb masalaridan biri hisoblanadi. Ogahiyning “Gulshani davlat” asari haqida “O’zbek Sovet 
Ensiklopediyasi”da quyidagi ma’lumotlar berib o’tilgan: “Ogahiyning o’zbek tilida yozgan 
tatixiy asari Asori muqaddimasida ko’rsatilishicha, Sayyid Muhammadxon hukmronlik davrida 
yozilgan, 1856-65-yillardagi Xiva xonligining tarixiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotiga 
bag’ishlangan asar bo’lib, O’rta Osiyo, ayniqsa turkman va qoraqalpoq xalqlari tarixini 
o’rganishda qimmatli manba hisoblanadi”⁵ 
“Gulshani davlat” tarixiy-badiiy asardir. Chunki, asarning 30-35%turli she’riy parchalardan 
iborat. Asarda shoirning 66ta masnaviy, 12ta ta’rix, 2ta qasida, 51 “nazm” sarlavhasi bilan 
she’rlari, 22ta qit’a, 8ta bayt, 2ta g’azal, bir noma, bir fard va bir marsiya mavjud bo’lib, qaysi 
she’riy parchani olmaylik u hoh qit’a, hoh masnaviu yoki nazm bo’lsin ularda asosan Sayyid 
Muhammadxon yoki uning akobir va fozil kishilarning qilgan ishlari maqtaladi, odob-
axloq,pand-nasihat, yaxshilik va yomonlik, g’alaba va mag’lubiyat, bayram shodiyonasi, jang-u 
jadal va shu kabi mavzular ipga terilgandek ifodalanadi. Qolaversa, asardagi g’azallarda bir-
biriga o’xshamas badiiy tasvir vositalari asarning badiiyligini ta’minlaydi. Asar 39ta bobdan 
iborat bo’lib, boblar ichida yana 100ta faslchalar bor. 
“Gulshani davlat” Sayyid Muhammad Bahodirxonning taklifi bilan yaratilganligi uchun Ogahiy 
asarida uning tug’ilishidan to hayotining so’nggi daqiqalarigacha bo’lgan voqealar tafsilotigacha 
berilgan. Ilmparvar Sayyid Muhammad Bahodirxon ayniqsa olimlar, fozillar, shoirlarga alohida 
marhamatlar ko’rsatadi. Buning natijasida Xorazm diyorida she’riyat va adabiyot yuksak 
darajaga ko’tariladi. 
“Gulshani davlat”da qo’llanilgan she’riy shakllardan masnaviy alohida o’rin egallaydi. Asarda 
66ta masnaviy bor bo’lib ularni mavzu yo’nalishi bo’yicha quyidagicha tasnif etish mumkin: 
1. Joy nomlari ta’rifidagi masnaviylar 
2. Tarixiy voqealar, jang-u jadal, harbiy yurishlar va qo’zg’olonlar haqidagi masnaviylar
3. Xalq hayoti bilan bog’liq (suv, don, ochlik, soliq va h.k) masmaviylar 
4. Sayru shikor tavsifidagi masnaviylar 
5. Tarixiy shaxslarni tavsiflovchi masnaviylar
6. Nasihat turidagi masnaviylar 
Ma’lumki Ogahiy sakkizta xon davrida yashab ijod etgan. Yosh sohibqironga ham uqtiradiki, 
olamdan ne-ne shohlar, xonlar, hukmdorlar o’tdi. Biri adolatli, yana biri shafqatli bo’lib, elim va 
xalqim deb, ularga rohatni, farog’atni baxsh etdi. Biri zolim-u sitamkor bo’lib, xalqni ranj-u 
sitamlar bilan ezib, unga azob berdi. Xalq adolatli, pokdil shohga rahmatlar aytib, duoga qo’l 
ochsa, shavqatsiz, adilatsiz hukmdorlarga la’natlar aytadiki, ki’pning duosi va qarg’ishi ijobat 
bo’lg’usidir. Bu foniy dunyoga mehmonligimiz unutilib, yaxshi shohni ham, yomon shohni ham 
yer o’z qa’riga, bag’riga oladi. Shoir yosh hukmdorga “Shunday ekan senga nasihatim, sen 
hushyor va adolatli bi’lgin. Sendan ezgulik va yaxshi nom, yaxshi ishlar qolsin. Yalong’och 
kelgan inson yalong’och ketar, bir kuni seni ham qaro yer o’z bag’riga olg’usidir” deydi. 
Agar yaxshi erdi va gar xud yomon, 
Yer ostida bo’ldi barisi nihon. 
“Gulshani davlat”da Sayyid Muhammad Bahodirxon vafoti munosabati bilan yozilgan marsiya 
ham bor. Marsiya bayonida Ogahiy xonning elga qilgan xizmatlarini, ezguliklarini eslatib o’tadi. 
El-u yurt ma’murchiligi va farovonligi yo’lidagi marhamatlari, ulug’ ishlarini ta’kidlagan holda, 

---