Guruh: ik-1020 valyuta siyosati mundarija: Kirish Reja

Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Bozor iqtisodiyoti bilan bog’liq jarayonlarni boshqarishda, milliy valyutaning xalqaro mavqeini belgilashda va mamlakatning joriy hamda kelajakdagi iqtisodiy munosabatlari tizimida valyuta siyosati muhim rolo’ynaydi.U iqtisodiy rivojlanish barqarorligini ta’minlash, ishsizlikning oldini olish vainflatsiyani jilovlash, to’lov balansining aktivligini saqlab turishda makroiqtisodiy siyosatning muhim va ajramas qismi hisoblanadi.Oxirgi yillarda O’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. .Xorijiy sarmoyalar ishtirokida yangidan-yangi qo’shma korxonalar vujudga kelib tashqi iqtisodiy faoliyatga qo’shilmoqda.Tabiiyki, mazkur tashqi iqtisodiy munosabatlar ishtrokchilari xorijiy sheriklari oldidagi majburiyatlarini bajarish uchun xorijiy valyutani sotish yoki sotib olishga kuchli ehtiyoj sezmoqdalar. Mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega bo’lgan va tashqi iqtisodiy faoliyat shakllanishida asosiy o’rinda turuvchi valyuta qonunchiligi doimo davomiy rivojlanish va takomillashishda bo’lmog’i lozim.

1.Valyuta va valyuta kursi tushunchasi, mohiyati va xususiyatlari va turlari

Valyuta (ingliz valyutasi) - mamlakatning pul birligi, mahsulot tannarxini o'lchash uchun ishlatiladi.
Valyuta tushunchasi uchta ma'noda qo'llaniladi:
1) Muayyan mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarida va boshqa davlatlar bilan xalqaro hisob-kitoblarda foydalaniladigan pul birligi (milliy valyuta).
2) xorijiy davlatlarning banknotalari (xorijiy valyuta), shuningdek xorijiy valyuta birliklarida ifodalangan va xalqaro hisob-kitoblarda foydalaniladigan kredit va to‘lov hujjatlari.
3) Xalqaro (mintaqaviy) pul hisob birligi va to'lov vositalari (SDR, EKYu, CMEAga ilgari o'tkazilgan rubl, arab hisob-kitob dollari, And pesosi va boshqalar).
MILLIY VALYUTA - davlat (davlat markaziy banki) tomonidan chiqarilgan va asosan shu davlat hududida muomalada bo'ladigan pul birligi.
XORIJIY VALYUTA - bular xalqaro hisob-kitoblarda foydalaniladigan xorijiy davlatlarning banknotalari (banknotlar, xazina belgilari, tangalar), kredit va toʻlov hujjatlari (veksellar, cheklar va boshqalar).
KOLLEKTİV VALYUTA - davlatlararo iqtisodiy tashkilotlar doirasida xalqaro hisob-kitoblar uchun foydalaniladigan valyuta (masalan, evro - Yevropa Ittifoqi doirasida).
Qo'llash doirasi va tartibi bo'yicha
Valyutani tasniflashning yana bir asosi hisoblanadi qo'llash doirasi va tartibi, unga ko'ra valyuta bo'linadi erkin konvertatsiya qilinadigan, qisman konvertatsiya qilinadigan va konvertatsiya qilinmaydigan. Valyuta ayirboshlash darajasi bevosita mamlakatning iqtisodiy salohiyatiga, uning tashqi iqtisodiy faoliyati ko'lamiga, ichki pul muomalasining barqarorligiga, milliy tovar va pul bozorlari hamda kapital bozorlarining rivojlanish darajasiga bog'liqdir. Erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta - (inglizcha hardcurrency) - istalgan shaklda va barcha turdagi operatsiyalarda boshqa xorijiy valyutalar va xalqaro to'lov vositalariga erkin va cheksiz almashtiriladigan pul birliklari. Xalqaro valyuta jamg'armasi mamlakat valyutasidan erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta sifatida foydalanishni ma'qullaydi va unga rozilik beradi. Demak, erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadan rezidentlar ham, norezidentlar ham xalqaro bank va moliyaviy operatsiyalarning barcha turlarida foydalanishlari mumkin. Qisman konvertatsiya qilinadigan valyuta - bu ma'lum bir egalari uchun, shuningdek, ayirboshlash operatsiyalarining ma'lum turlari uchun konvertatsiyasi ma'lum darajada cheklangan bo'lgan mamlakatlarning milliy valyutasi. Ushbu turdagi valyuta faqat ayrim xorijiy valyutalarga almashtiriladi va barcha tashqi savdo operatsiyalarida qo'llanilmaydi. Bu guruhga eng rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar valyutalari kiradi. Shaxslar doirasi va valyutadan foydalanish bilan bog'liq operatsiyalarning kengligiga qarab, tashqi konvertatsiya tushunchasi ham mavjud bo'lib, u faqat xorijiy jismoniy va yuridik shaxslarga va faqat joriy (va ko'pincha faqat tashqi savdoda) hisob-kitoblarda qo'llaniladi. Shuningdek, milliy valyutaning ichki konvertatsiyasi tushunchasi ham mavjud bo‘lib, u ma’lum bir davlat fuqarolari va tashkilotlarining chet el valyutasini milliy valyutaga sotib olish va tashqi savdo operatsiyalari uchun cheklovlarsiz to‘lash imkoniyatini bildiradi. Konvertatsiya qilinmaydigan valyuta - bu bir mamlakat ichida amal qiladigan va boshqa chet el valyutalariga almashtirib bo'lmaydigan milliy valyutadir.Yopiq valyutalarga chet el valyutasini sotib olish va sotish, milliy valyutani olib kirish va olib chiqishda turli cheklovlar va taqiqlarni o'rnatadigan mamlakatlar valyutalari kiradi. va chet el valyutasi, shuningdek, valyutani tartibga solishning boshqa choralarini qo'llash.Valyuta cheklovlarining asosiy sabablari valyuta etishmasligi, tashqi qarz bosimi, to'lov balansining og'ir holatidir.
Yaroqliligi bo'yicha
· doimiy
· vaqtinchalik
Vaqtinchalik valyuta - ta'siri faqat shartnoma, bitimning ma'lum muddatlari yoki moddalariga taalluqli bo'lgan valyuta.
Belgilangan valyuta - doimiy valyuta.
4. Foydalanish darajasi bo'yicha
· zaxira valyutasi- davlatlar markaziy banklari tashqi savdo operatsiyalari va xorijiy investitsiyalar bo'yicha xalqaro hisob-kitoblar uchun zaxiralarni to'playdigan va saqlaydigan chet el valyutasi;
· yetakchi jahon valyutalari- to'liq konvertatsiya qilinadigan va xalqaro operatsiyalarda eng ko'p qo'llaniladigan ettita asosiy valyutalar (AQSh dollari, evro, Shveytsariya franki, funt sterling, yapon iyenasi, Kanada dollari, Avstraliya dollari)