Guruh talabasi G’ulomov G’olibjonning “Kiberxavfsizlik asoslari” fanidan mustaqil ishi

4.Blokli simmetrik shifrlash algoritmlari 
Takroriy amalga oshiriluvchi blokli shifrlash ochiq matnni cheklangan 
uzunlikdagi bloklarga ajratadi va shifrmatnning cheklangan uzunlikdagi bloklarini 
hosil qiladi. Aksariyat blokli simmetrik shifrlar loyihasida, shifrmatn - ochiq matnni 
funksiya 
𝐹 orqali biror miqdordagi raundlar soni davomida takroran bajarish 
natijasida olinadi. Oldingi raunddan chiqqan natija va kalit 
𝐾 ga asoslangan 𝐹 
funksiya – raund funksiyasi deb nomlanadi. Bunday nomlanishiga asosiy sabab, uni 
ko’plab raundlar davomida bajarilishidir. 
Blokli simmetrik shifrlarni yaratishdagi asosiy maqsad – bu xavfsizlik va 
samaradorlikga erishish. Xavfsiz yoki samarali bo’lgan blokli shifrlarni yaratish 
murakkab muammo emas. Biroq, ham xavfsiz ham samarali bo’lgan simmetrik blokli 
shifrlarni yaratish – san’at. 
Simmetrik blokli shifrlarni yaratishda ko’plab tarmoqlardan foydalaniladi. Ular 
orasida quyidagi tarmoqlar amalda keng qo’llaniladi: 
1. Feystel tarmog’i. 
2. SP (Substitution – Permutation network) tarmoq. 

---

3. Lai-Messey tarmog’i. 
Feystel tarmog’i - bu aynan bir blokli shifr hisoblanmay, simmetrik blokli
shifrni loyihalashning umumiy prinsipi sanaladi. Feystel tarmog’iga ko’ra ochiq matn 
bloki 
𝑃 teng ikki chap va o’ng qismlarga bo’linadi:
𝑃 = (𝐿
0
,R
0
), 
va har bir raund i=1,2, … , n  uchun yangi chap va o’ng tomonlar quyidagi qoidaga 
ko’ra hisoblanadi: 
L = R
i-1 
R
i 
= Li-1⨁F(R
i-1
, K
i
) 
Bu yerda, 
𝐾𝑖 kalit 𝑆 – raund uchun qismkalit (raund kaliti) hisoblanadi. 
Qismkalitlar esa o’z navbatida kalit 
𝐾 dan biror kalit generatori algoritmi orqali 
hisoblanadi. Yakuniy, shifrmatn bloki 
𝐶 esa oxirgi raund natijalariga teng bo’ladi, 
ya’ni:
𝐶 = (𝐿
𝑛
,R
𝑛
). 
Feystel tarmog’ida deshifrlash XOR amalining “sehrgarligi”ga asoslanadi. Ya’ni
i=n, n-1, … , 1 lar uchun quyidagi tenglik amalga oshiriladi: 
R
i-1 
= L
i 
L
i-1
= R
i
⨁F(R
i-1
, K
i
)
Oxirgi raund natijasi deshifrlangan matnni beradi: P = (L
0
, R
0
). 
Har bir raundda foydalaniluvchi Feystel tarmog’ining 
𝐹 funksiyasi qaytuvchi (teskari 
funksiyasiga ega) bo’lishi talab etilmaydi. Biroq, olingan har qanday 
𝐹 funksiya to’liq 
xavfsiz bo’la olmaydi.
TEA blokli shifrlash algoritmi:
TEA (Tiny Encryption Algorithm) algoritmi Feystel tarmog’iga asoslanmagan 
bo’lsada, sodda va unga o’xshash algoritm. Boshqacha aytganda, shifrlash va 
deshifrlash funksiyalari bir-biridan farq qiladi. 

---

TEA algoritmida 64-bit uzunlikdagi ochiq matn bloklari va 128 bitli kalitdan 
foydalaniladi. Algoritm 32 bitli so’zlar bilan amallar bajarishga mo’ljallangan va 
shuning uchun mod
32
amalidan foydalaniladi. Ushbu algoritmda raundlar soni 
o’zgaruvchan bo’lib, xavfizlik nuqtai nazaridan raundlar soni kamida 32 ga teng qilib 
olinishi shart. TEA algoritmining har bir raundi Feystel tarmog’ining ikki raundiga 
o’xshash. 
Blokli shifrlarni loyihalashda raund funksiyasining murakkabligi va raundlar 
soni orasida balans bo’lishi lozim. Masalan, raund funksiyasi sodda bo’lsa, raundlar 
soni kamroq yoki aksincha bo’ladi. TEA algoritmi sodda algoritm bo’lgani uchun, 
bardoshli bo’lishi uchun raundlar sonini katta tanlash zarur. TEA algoritmining 
shifrlash funksiya quyida keltirilgan. 
(
𝐾[0], 𝐾[1], 𝐾[2], 𝐾[3]) = 128 bitli kalit
(
𝐿, R) = ochiq matn bloki (64 bit)