Gurux talabasi

II. Maktabgacha yoshdagi bolalarda idrok tushunchasi

2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda idrokda ob`ekt va fon

Odamga juda ko`p narsa va hodisalar ta`sir qilib turadi. Bo`lar shunday ko`p xossalariga egaki, hatto odam bir vaqtning o`zida ularga javob reaktsiyasi qaytara olmaydi. Odam ko`p sonli qo`zg`ovchilardan faqat ayrimlarini aniq va yangilangan holda ajratib oladi. SHu ajratib olingan narsa - hodisalar esa fon sanaladi. Masalan, o`qituvchi bir darsda bir necha o`quvchilardan so`raydi. Har safar so`ralayotganlar turadi. CHaqirilgan o`quvchi uning javobi, xatti - harakati idrok ob`ekti hisoblanadi. Boshqa o`quvchilar faoliyati idrok foni bo`lib qoladi. Idrok foniga kirgan o`quvchi javob berish uchun chaqirilib qolsa idrok ob`ektiga aylanadi va aksincha. Demak, idrok ob`ekti va foni dinamik tabiatga ega bo`lib, doimo o`zgarib turadi. Ob`ekt va fonning dinamikligi bosh miya katta yarim sharlari po`stida vujudga keladigan optimal qo`zg`alish o`chog`ining almashinishi bilan taqozo etiladigan diqqatning bir ob`ektdan boshqa ob`ektga o`tishi bilan izohlanadi. Idrok fonidan ob`ektni ajratishning psixologik qonuniyatlarini ikqilangan tasvirlar, Shrederlar zinapoyasi, predmet konturlarini ajratish kabilarda aniq ko`rish mumkin. Juda ko`p hollarda ob`ektni fondan tez va aniq ajratib idrok qilish uchun uni alohida rang, shakl va boshqa belgilar bilan ta`kidlab qo`yiladi. Masalan: transport belgilari, temir yo`l ishchilari maxsus to`q sariq rangli kiyim kiyadilar va boshqalar.

2. Appertseptsiya

Idrok obrazlari ularni vujudga keltiruvchi ob`ektlar va shaxsning o`zida bo`lgan bir qancha omillar bilan taqozo etiladi.
Kishi psixik hayoti va shaxsiy xususiyatlarining idrokka ta`siri va unda aks etuvchi mazmunni appertseptsiya deydilar. Kishilar ayni bir narsa yoki hodisani yoshlari, ma`lumotlari, turmush tajribalari, kasblari, sinfiy chiqishlari, temperament, xarakter, dunyoqarashlari jihatidan turlicha idrok qiladilar. Kishining qaysi sohaga doir bilim va tajribasi qanchalik boy bo`lsa, uning shu sahadagi idroki ham to`liq, chuqur va sermazmun bo`ladi. Masalan, biror yangi mashinani mutaxassisning idrok qilishi va mutaxassis bo`lmagan kishining idrok qilishi, bir mevali bog`ni rassom, agronom va savdo xodimining idrok qilishi bir-biridan farq qiladi.
Appertseptsiya hodisasi og`zaki nutqni idrok qilishda ham yaqqol ko`rinadi.